2,14.
Esperanto spegulas la kulturon universalan, sed havas
ankau sian propran kulturon
S-ro Valnir C. Chagas, en sia libro
"Didatica Especial de Linguas Modernas")
("Speciala didakliko por modernaj
lingvoj"), eldonita de "Companha Editora
Nacional", San-Paulo, 1957, skribis la jenon:
"Iu lingvo ne
valoras pro si mem; sed pro la kulturo de ghi
entenata. Esperanto ne imponis ghis nun, malgrau
sia mirinda simpleco, ekzakte tial, ke ghi ne
havas la esencan elementon de iu ajn idiomo:
kulturon. Kaj char mankas al ghi tiu homa substrato,
al ghi mankas animo, mankas vivo — ghi estas
mehhanismo por esprimo, iu Frankenstein (*) el vortoj, malvarma kaj
logika, tiel logika, ke ghi ne havas esceptojn!
Do lerni fremdan idiomon estas ne nur asimili
difinitan nombron da vortoj kaj konstruoj, por ricevi
kaj transdoni la ideojn, kiuj povus bone
esprimighi en nacia lingvo kaj komprenighi pere
de bonaj tradukoj. Lemi lingvon estas ankau,
antau chio, koni kaj senti alian manieron
konsideri la vivon, vidi la mondon el iu nova
dimensio, kiu ampleksigas al ni la horizontojn,
richigas nian sperton kaj igas nin pli saghaj kaj
toleremaj... (...) Kaj de la fremda kulturo,
kontraumetata al la nia kaj ech al tiu de aliaj
nacioj, ni alvenos fine al la plano de la
umversalaj valoroj, jam ekvidante tiam, inter tio
karakterize persona au nacia, tiujn punktojn de
similo, kiuj, starante super la cirkonstancoj
rasa, hautkolora, politika au religia, identigas
chiujn homojhn en la spaco kaj la tempo. La
idiomo estas, tiel, mialpli celo en si mem, ol
rimedo por atingi tiujn chi objektojn. Oni ja
volas formi la spiriton kaj la koron de la
adoleskanto; kaj oni ja studas, lastanalize, la
civilizacion kaj la kulturon de iu popolo, super
ia denominatoro komuna de ghia lingvo" (p-oj
115 kaj 116).
* * *
"Esperanto ne havas
kulturon."
Tio estas evidenta malverajho,
unue, char pro sia internacieco Esperanto spegulas
kaj esprimas la mondan kulturon (tiurilate oni vidu
ekz. la esperantajn tradukojn de la intemaciaj
chefverkoj); due, char ekzistas kulturo esprimata nur
au unue en Esperanto: la originala literaturo, la
esperantaj periodajhoj, la universalaj kongresoj, la
internaciaj someraj iiniversitatoj ktp.
* * *
"Mankas al ghi.animo." .
Pri tiu dua malverajho, oni legu la
paghon 8 de tiu chi
libro. .
* * *
"Lerni lingvon estas ankau,
antau chio, koni kaj senti alian manieron konsideri
la vivon... kaj alveni al la plano de la universalaj
valoroj."
Tio estas korekta. Tamen oni devas
konsideri, ke ghi estas malfacile atingebla
mondskale, pro la granda nombro da idiomoj. Male
estas facile atingi tion pere de Esperanto, char ghi
permesas, per siaj literaturo, periodajhoj, kongresoj
kaj internacia korespondado, multe pli rapide kaj
komplete koni la psikologion de la diversaj popoloj
kaj la moralajn trajtojn, kiuj identigas la homaron.
* * *
Por kontraustari la chi analizitan
antaujughon, estas konvene disvastigi la originalan
kaj tradukitan literaturon en Esperanto kaj la
gheneralan kulturan aktivadon de la esperanta movado:
kongresojn, simpoziojn, somerajn universitatojn,
periodajhojn, internacian korespondadon ktp.
(*) Frankenstein: iama
kina monstro, ludita unue de la aktoro Boris Karloff.