SEPA
AKTO
La alta muro de la
getto duonigas la scenejon. Che unu flanko de la muro
estas bela flora ghardeno. En ghi promenas elegante
vestitaj homoj, kiuj afable konversacias unu kun alia.
Tie, sur la herbejo, trovighas granda ronda tablo sur
kiu estas diversaj manghajhoj, dolchajhoj, fruktoj.
La homoj trankvile proksimighas al la tablo kaj
prenas tiun chi frukton au dolchajhon kiu plachas al
ili. Tie, inter la homoj, estas ankau Lidia, kiu
konversacias kun iuj el ili.
En la muro estas
pordo kaj che la alia flanko de la muro trovighas
tristaj homoj, vestitaj en chifonoj. Che la pordo
staras soldato, kiu ne permesas al la homoj trapasi
la pordon.
La tuta scenejo
estas lumita per diversaj koloraj lumoj kiuj
donas senton de nerealo.
En la florghardeno
Lidia parolas kun iu persono.
LIDIA - Mi multe
ghojas pri via shato de la Bahaa Instruo Al mi same
kiel al miloj kaj miloj da homoj, tiu instruo
alportis novan vivon. Fakte ghi estas io pli ol
Kredo: ghi estas kiel abunde kovrita tablo, che kiu
chiu povas trovi ion lau sia placho: kredanto —
altan kaj noblan kredon ; filozofo - altan filozofian
penson; sociologo — solvon de mondproblemoj kaj
chiuj - novan ghojon kaj kuraghon.
(Ehhas ripete kaj
rikane: "novan ghojon kaj kuraghon")
(Lidia proksimighas
al alia persono)
LIDIA - Chu vi audis
iam pri la Bahaa Instruo? Ghi donas al la homaro
novan esperon kaj rekonstruas ghin sub la signo de
unueco, de religioj, de nacioj, de lingvo...
(Denove ehas ripete
kaj rikane: "unueco de religioj, de nacioj, de
lingvo..."
(Nesenteble Lidia
trapasas la pordon kaj eniras la alian parton de la
scenejo, kie staras tristaj homoj, vestitaj en
chifonoj. Lidia proksimighas al unu el ili.)
LIDIA -- Kial vi ne
iras en la ghardenon?
VIRO — Che la pordo
staras soldato.
LIDIA - Soldato? Mi
estis en la ghardeno. Mi promenis libere kaj neniu
soldato malebligis al mi la eniron. (La viro skeptike ekridetas)
Mallumo
Lidia kushas en la
lito. Sofia silente proksimighas al la lito kaj
karesas shin. Lidia vekighas.
SOFIA - Bonan matenon,
Lili. Chu vi jam pli bone fartas? Chu vi ne havas
febron?
LIDIA — Dankon,
Sofi, nun mi fartas pli bone. Sofi kara, mi songhis
mirindan songhon. Mi promenis en vasta verda ghardeno
kie estis multaj ghojaj kaj elegante vestitaj homoj.
Ni konversaciis, ni parolis pri la Bahaa Instruo, pri
Esperanto... Tiel kiel antau la milito, kiam la homoj
libere veturis, libere parolis kaj libere elektis
tiun religion kiun ili deziris. Chu vi imagas, Sofi,
kiel bela estis tiu songho! Tamen en la vasta
ghardeno staris muro kun unu sola pordo. Che la pordo
estis soldato kiu ne permesis al la homoj eniri la
mirindan verdan ghardenon. Sofi...
SOFIA — Vi songhis
belan songhon, Lili, char hodiau estas bela tago.
LIDIA - Jes, Sofi,
hodiau estas la 15-a de decembro, la naskightago de
pachjo.
(Lidia staras kaj
vestas sin)
SOFIA - Lili, ghuste
antau okdek du jaroj naskighis pachjo.
LIDIA - Nia kara
pachjo, li neniam ekscios, ke liaj infanoj loghis
inter muroj. Li, kiu tutan vivon batalis kontrau la
"muroj de miljaroj". Sofi, chu vi rememoras
la kvindekkvaran naskightagon de pachjo. Estis 1913.
La saman jaron vi revenis el Svislando kaj tiam ni
solene festis la naskightagon di pachjo.
SOFIA - Jes, Lili.
LIDIA - Ni ornamis la
salonon per freshaj floroj kaj en tiu frosta vintra
tago, la salono eksimilis al printempa florghardeno.
Vi, Sofi, kun ochjo Felikso organizis etan hhoron el
infanoj kaj je la malfermo de la solenajho ni kantis
la malnovan himnon de Lingwe Uniwersala. Sofi kara,
ankau nun ni ekkantu tiun chi himnon. Ni kantu
mallaute. Estu ghi eta omagho pri la naskightago de
pachjo.
SOFIA - Jes, Lili. Nun
ni ne povas iri al lia tombo kaj ech floron ni ne
povas meti tien. Kion vi pensas, chu la germanoj
ruinigis la monumenton de pachjo en la tombejo?
LIDIA - Mi ne scias,
Sofi. La monumenton en la tombejo eble ili facile
povas ruinigi, sed la Lingvon Internacian - neniam!
Ni kantu! Ni kantu, Sofi, ni kantu — spite al la
malsato, al la turmentoj, al la murdoj...
(Ili ekstaras
kaj mallaute ekkantas)
LIDIA kaj SOFIA -
"Malamikete
de las nacjes
Kado, kado, jam temp' esta!
La tot' homoze in familje
Konunigare so deba."
SOFIA - (post eta
pauzo) — Lili, mi devas jam iri. Hodiau ni
havos multegan laboron en la hospitalo. En la kuirejo
estas unu ovo. Manghu, vi ankorau ne tute sanighis.
LIDIA - Jes, Sofi, sed
mi petas vin, restu nur unu minuton ankorau. Restu
kaj recitu al mi "Ho, mi kor' ". Ghi estis
la plej shatata poemo de pachjo kaj iam vi tiel bele
recitis ghin. Sofi, kiel delonge vi ne recitis ghin.
SOFIA - (mallaute)
- "Ho, mia
kor', ne batu maltrankvile,
El mia brusto nun ne saltu for!
Jam teni min ne povas mi facile,
Ho, mia kor!
Ho, mia kor'! Post
longa laborado
Chu mi ne venkos en decida hor'?
Sufiche! Trankvilighu de l' batado.
Ho, mia kor'!
LIDIA - Dankon, Sofi,
vi devus farighi ne kuracistino, sed aktorino.
SOFIA - Kiel charma
infano vi estas, Lili! Kiam vi est etulo, vi rapidis
ighi penagha, sed vi restis por chiam unu charma,
suna infano. Chu vi rememoras, kion vi diris al
pachjo iam, kiam vi estis dekjara; "pachjo, mi
tradukos Esperanten chiujn polajn librojn, kaj kiam
mi estos plenagha, mi estos, pachjo, via
sekretariino".
LIDIA - Jes, Sofi, sed
mi sukcesis nek traduki Esperarten chiujn polajn
librojn, nek farighi sekretariino de pachjo. Mi ne
povis ech edzinighi. Mi tiel sopiris havi infanojn.
Mi deziris esti kiel nia panjo - kuragha
vivkamaradino kaj patrino de multaj infanoj.
SOFIA - Infanoj. Esti
patrino nun, en tiuj tagoj, kiam la infanoj mortas
pro malsato, pro malsanoj au falas mortpafitaj sur la
stratoj... Chu povus esti pli granda teruro!
LIDIA - Jes, sed en
tiuj tagoj, la infanoj donas la plej grandan fortori
kaj volon por vivi, char sublima estas la penso, ke
vi devas vivi por gardi unu senhelpan kaj senkulpan
infanon.
SOFIA - Lili, kara mia
infaneto, pardonu min, sed mi jam devas iri. Oni
atendas min en la hospitalo.
LIDIA - Jes, Sofi,
iru. Ghis revido.
SOFIA - Ghis revido,
Lili, kaj atentu. Ne eliru sur la straton! Jam la
kontroloj estas pli oftaj.
LIDIA - Jes, Sofi.
(Sofla foriras.
Lidia restas sola)
LIDIA - Chu David
venos hodiau. Eble ne. Li rapide prosperas en la
lernado de la angla lingvo kaj tio ghojigas min.
Baldau estos Kristnasko, mi shatus fari al li iun
donacon, iun etan donacon. Sed kion? Kio ghojigos
lin? En tiuj tagoj, kio povas esti la plej granda
ghojo por unu homo?
(Audighas etaj
frapoj. Lidia iras malfermi la pordon. En la chambron
eniras Jozefo)
JOZEFO - Bonan tagon,
fraulino Lidia.
LIDIA - Bonan tagon,
Jozefo. Kiel delonge mi ne vidis vin.
JOZEFO - Jes, fraulino
Lidia, estas danghere ne nur gastadi, sed ech eliri
sur la stratojn. La subitaj kontroloj en la loghejoj
jam estas pli oftaj kaj pli oftaj. Oni forportas la
junulojn. La oldulojn kaj infanojn oni tuj mortigas.
Chiutage plenaj vagonaroj da homoj forveturas al la
gaskameroj kaj baldau ni chiuj mortos. Neniu restos
chi tie. Nur la malplenaj detruitaj domoj rakontos
pri ni kaj pri niaj suferoj.
LIDIA - Jozefo kara,
mi petas vin, ni ne parolu pri tio, almenau nun,
almenau hodiau. Hodiau estas la 15-a de decembro, la
naskightago de pachjo. Almenau hodiau ni ne parolu
pri la malsato, pri Ia murdoj, pri la krioj... Pachjo
revis pri paco kaj amo inter la homoj.
JOZEFO - Jes, fraulino
Lidia, ghuste tial mi alvenis, char en tiu tago,
antau okdek du jaroj, naskighis unu homo kiu ne nur
revis, sed kiu donis al la homo lingvon por ke ili
pli facile komprenu unu la alian. Kaj tiu homo estis
via patro. Bonvolu, omaghe al lia memoro, akceptu de
mi tiun etan floron. Ghi nomighas floro de
senmorteco, eble vi bone konas ghin, char dum la tuta
vintro ghi ne velkas.
LIDIA - Koran dankon,
Jozefo. Kiel kara vi estas! Jes ankau mi tre shatas
tiun chi floron, ech foje, en unu mia letero, mi
sendis ghin al sinjoro Harold Foulds en Ohio, Usono.
JOZEFO - Ohio,
Usono... Kiel fabelo sonas tiuj chi vortoj Tie ne
estas pafoj kaj subitaj kontroloj, ne estas murditaj
infanoj... Hodiau tie, oni libere festos la
naskighdatrevenon de d-ro Ludoviko Lazaro Zamenhof.
Eble en iu klubejo, kelkaj samideanoj ekstaros kaj
kune ekkantos "La Esperon" — nian himnon.
Eble iu diros kelkajn vortojn pri la vivo kaj kreado
de d-ro Zamenhof kaj eble al neniu alvenos la penso,
ke ie malproksime en Varsovio, mortos pro malsato la
filinoj kaj parencoj de d-ro Zamenhof.
LIDIA - Ne, Jozefo! Mi
estas certa, ke oni ne forgesis nin. Chie en la
mondo, kie ne estas germanoj, niaj samideanoj pensas
pri ni. Sed bedaurinde, ili per nenio povas helpi
nin. Nia patro estas la kreinto de Esperanto. Jes, li
donis al la homaro la Internacian Lingvon, sed kion
ni donis al homoj — nenion. Ni, liaj infanoj kaj
parencoj nur propagandis kaj instruis la lingvon,
kiun li kreis. Ni nur kredis kaj laboris pri la ideo,
sed ni ne faris pli multe ol aliaj niaj samideanoj, ni
ne povis fari ech tiom, kiom iuj el ili faris por
Esperanto.
JOZEFO - Vi ne rajtas
paroli tiel, fraulino Lidia. Vi mem dedichis vin al
Esperanto. Vi ne havis propran vivon. Vi donis vian
junecon al Esperanto kaj vi devas vivi. Feliche estas
ankorau unu ebleco, kaj mi povos savi vin.
LIDIA - Ne, Jozefo! Vi
ne devas ech pensi pri tio. Tio estas danghera ankau
por vi mem.
JOZEFO - Mi opinias,
ke tio estas la sola, kion mi povas fari por vi, por
via patro kaj por Esperanto. Mi delonge scias
Esperanton, mi konis vian patron kaj en tiu chi
momento mi sentas min devigita savi lian plej etan
kaj plej karan filinon. Fraulino Lidia, vi estas
ankorau tiel juna, vi devas vivi!
LIDIA - Ni vivos,
Jozefo! Ni nepre vivos! Mi kredas, se nun ni mortus,
iam ie ni renaskighus! Eble post jarcento, eble post
kvin jarcentoj, ni renaskighos en iu alia lando, en
alia libera popolo kaj ni denove eklaboros por la
realigo de niaj revoj. Ni neniam mortos, Jozefo!
JOZEFO - Fraulino
Lidia, mi petas pardonon, sed mi parolas serioze.
Ankorau estas ebleco. Unu el la pordogardistoj povas
esti subachetita, kaj vi estos libera. Ni, kelkaj
amikoj, priparolis jam la detalojn.
LIDIA - Ankau mi
parolas serioze, Jozefo. Mi tre bone komprenas kiel
granda risko tio estas por vi. La pordogardisto
prenos la monon au oron, kaj tuj pafmortigos vin.
Krome sama puno minacas ankau tiujn, kiuj helpas
kashi hebreojn.
JOZEFO - Sed, fraulino
Lidia, la morto jam frapas sur niaj pordoj, kaj tio
eble estas la sola kaj la lasta shanco eviti ghin.
Kial vi devus morti? Kian kulpon vi faris?
LIDIA - Ne, Jozefo, mi
ne povas lasi solaj chi tie nek Sofian, nek Wandan,
nek Ludovikon. Kiel mi vivus, se ili mortos! Chu mi
havos fortojn vivi, kiam mi scias, ke mi savighis kaj
mi lasis ilin chi tie, senhelpajn, senpovajn. Mi
kore, kore dankas vin, Jozefo, sed mi ne povas
akcepti vian proponon.
JOZEFO - Fraulino
Lidia, ni zorgos ankau pri Ludoviko, pri Sofia kaj
Wanda. Eble ni trovos la necesan monon. Bonvolu
priparoli kun ili, pripensu! Mi venos denove.
LIDIA - Dankon,
Jozefo, sed ni chiuj estas en la mano de Dio. Decidu
Li nian sorton!
JOZEFO - Mi nepre
venos denove, fraulino Lidia. Mi petas vin, pripensu!
Vi devas vivi! Vi nepre devas vivi! Vi devas daurigi
la laboron de via patro!
LIDIA - Dankon,
Jozefo. Ghis revido. Dio gardu vin, char ankau vi
devas vivi.
JOZEFO - Ghis revido,
fraulino Lidia. Mi venos denove.
(Jozefo foriras.
Lidia restas sola)
LIDIA — (post eta
pauzo) - Vivi! Esti libera! Vojaghi, instrui Esperanton,
traduki, prelegi... Dio mia, chu eblas tio, au tio
estas nur bela songho? Chu vere iam mi denove estos
en Francujo, en Nederlando, en Usono... Chu vere iam
mi sen timo parolos Esperanton kaj sen timo mi
konversacios pri la Bahaa Instruo, pri Internacia
Lingvo... Jes, dum la homo vivas - esperas! Mi
deziras vivi! Dio mia, tridek sep jara mi estas! Chu
mi ne rajtas ankorau vivi? Vere, mi ankorau ne vivis.
Mi ankorau povos naski infanon. Mi ankorau povos
helpi al la homoj. Dio mia, kial tiel severe vi vipas
nin? Per kio ni ofendis Vin? Mia kara Dio, liberigu
nin chiujn kaj punu la murdistojn.
Jozefo, vi ech ne
scias kion vi faris nun. Per kelkaj vortoj vi
bruligis en mi la fajron por vivi. Vi vekis en mi la
senliman deziron vivi! Sed, kara bona Jozefo, chu mi
povas lasi solaj chi tie Ludovikon, Wandan, Sofian?
Kion ili pensus pri mi? En la lasta minuto, antau la
faukegoj de la gaskameroj, ili malbenos min. Ne!
Neniam mi lasos ilin! Mi pereos tiel, kiel mi vivis
— honeste! Tamen Jozefo venos denove, kaj kion
diros Sofia au Wanda, se ili ekscios pri lia propono.
Eble iu el ili pli forte ol mi deziras vivi. Ni nepre
devas savi Ludovikon! Kiel Wanda rigardos min, se mi
kashos antau shi la proponon de Jozefo. Dio mia, chu
se Wanda ekscios, shi ne pensos, ke mi intence ne
diris al shi la proponon de Jozefo. Dio mia, chu ili
ne pensus, ke mi volis savi nur min mem! Dio mia!
Mallumo