3.3. Kritikoj pri aliaj gramatikajhoj

3.3.1. Se oni konsentas la principon, ke artefarita idiomo devas esti supera al la ekzistantaj lingvoj, kaj forigi ties neperfektajhojn, ne pravighas ekz. la konservado de la akuzativo: la angla kaj la latinidaj lingvoj vivas tiel bone sen ghi! La akordo de la adjektivo kun la substantivo konsistigas alian lukson" (Ronai).

* * *

Pri tiuj du gramatikajhoj bonvolu legi respektive la paghon 14 de tiu chi libro.

* * *

3.3.2. "La ses participoj estas nenecesaj" (Ronai).

* * *

Ni imagu, ke ni observas la movadon en konsultejo: estas unu persono atendanta, ghis konsulti la kuraciston: li estas konsultonta kliento; alia persono jam konsultas; li estas konsultanta; kiam tiu chi eliros el la konsultejo, li estos konsultinta. Siavice la kuracisto estas respektive konsultota, konsultata kaj konsultita.

Do ekzistas tri aktivaj participoj: futura, en -onta; prezenca, en -anta; kaj preterita, en -inta; kaj tri pasivaj: futura, en -ota; prezenca, en -ata; kaj preterita, en -ita.

En la portugala, ekzistas nur la participo prezenca aktiva: "consultando", kaj la preterita pasiva: "consultado". La aliaj kvar participaj formoj ne ekzistas, kaj, por esprimi ilin, oni devas uzi ne ununuran vorton kiel en Esperanto, sed adjektivajn propoziciojn kun tri au pliaj vortoj: "pessoa que vai consultar" (persono konsultonta) au "que ja consultou (konsultinta); "doutor que vai ser consultado" (doktoro konsultota) au "que esta sendo consultado" (konsultata).

Antau tiuj simetrio, klareco kaj precipe koncizeco de la Internacia Lingvo, chu eblas aserti, ke ses participoj estas nenecesaj?

* * *

3.3.3. "Esperanto uzas la rimedon, kies utilo estas dubebla, etiketi chiujn partojn de la parolo per ilia registrita marko: "-o", "-a", "-e", "-i", respektive por la substantivo, adjektivo, adverbo kaj infinitivo" (Bodmer).

* * *

Jen la avantaghoj de tiu rimedo:

a. Tuja rekono de la klaso al kiu apartenas la vorto;

b. En la aktiva uzado de la lingvo, tiu sistemo (skemigo) faciligas la esprimadon, malsharghante la memoron, char sufichas koni radikon por havigi al si la formon substantivan, adjektivan, adverban au verban bezonatan. Ekz., konante la sencon de parol-, oni automate disponas pri la jenaj vortoj: parolo (substantivo), parola (adjektivo), paroli (verbo) kaj parole (adverbo).

* * *

3.3.4. "La tabelo de la korelativaj vortoj estas nenatura, fantazia."

* * *

Iuj pronomoj kaj adverboj formighas lau difinita sistemo: ili komencighas kaj finighas per karakterizaj literoj.

Jen la tabelo de la korelativaj pronomoj:

Nedifinaj I
Demandaj, rilataj KI
Montraj TI
Kolektivaj CHI
Neaj NENI
 
U Persono
O Ajho
A Kvalito
ES Posedanto

Per la samaj radikoj formighas la tabelo de la korelativaj adverboj: (*)

Nedifinaj I
Demandaj, rilataj KI
Montraj TI
Kolektivaj CHI
Neaj NENI
 
E Loko
AM Tempo
OM Kvanto
AL Kauzo
EL Maniero

Kunmetante la komencajn literojn kun la finajhoj, ni havas:

iu, ia, io, ies, ie, iam, ial, iel, iom;
kiu, kio, kia, kie, kie
ktp.

Jen kelkaj ekzemploj transskribitaj el "Esperanto sem Mestre", de Francisco Valdomiro Lorenz:

Mi rigardis lin kun ia ironio. Chu io nova? Subite mi audis ies krion. Mi ie audis chi tiun nomon. Estis iam tre bonkora regho. Se mi ial ne venos, iru vi sola. Kvar malfacilajn jarojn shi iel trenadis sian vivon. Lia kapo estas iom en malordo.

Tiu chi tabelo timigas la komencantojn kaj malkontentigas la adeptojn de naturalismo; tamen vere ghi konsistigas alian bonegajhon de Esperanto tial, ke ghi malsharghas la memoron el pluraj radikoj, kaj ghi estas, pro sia simetrio, facile memorebla.

* * *

3.3.5. "Plursenceco de kelkaj sufiksoj".

3.3.6. "La rilato inter "herbo" kaj "herbejo" ne estas la sama ekzistanta inter "bovo" kaj "bovejo". La samo okazas inter "sukero, sukerujo" kaj "franco, Francujo" (Ronai).

La plursenceco de kelkaj sufiksoj ne ghenas la naciajn lingvojn; kial do ghi devus estigi problemojn por Esperanto?

Oni povus respondi, ke planita lingvo devas ne prezenti la malperfektajhojn de la naciaj idiomoj. Korekte. Tamen, kio estas preferinda: idiomo centpocete logika, kun speciala sufikso por chiu aparta senco, do kun vortaro eksterordinare granda kaj malfacile memorebla, au lingvo kie afikso povas esti uzata senembarase por sencoj similaj, samkiel nacilingve, kaj kies vortaro kompense estas multe pli facile lernebla?

-Ej- estas "suifikso montranta lokon difinitan por io au karakterizita per io." Do, herbejo: loko karakterizita per herbo; bovejo: loko difinita por bovoj. Kio stranga?

Oni komparu en la portugala la vortojn estrebaria ("stalo") kaj pradaria ("herbejaro"), kun la sama sufikso -aria uzata, senembarase, por malsamaj sencoj.

Lau PIV la sufikso -uj esprimas: 1. objekton, kiu entenas tute en si pli-malpli grandan kvanton da aliaj objektoj de difinita spaco, montrataj de la radiko: sukerujo, cigarujo, salujo; 2. vegetajhon, kiu donas la fruktojn montratajn de la radiko: pirujo, pomujo (pro klareco, oni usas en tiu senco la sinonimojn "pirarbo", "pomarbo"); 3. landon, loghatan de la popolo montrata de la radiko: Francujo, Anglujo, Germanujo. En tiu lasta senco, la tendenco (jam permesita de la Akademio) estas anstatauigi -uj- per -i-: Francio, Anglio, Germanio.

* * *

3.3.7. "Kelkaj sufiksoj kontraustaras malnovegajn kutimojn. Ekz.: uzi -o por chiuj substantivoj, ech la indikantaj inojn: patrino, virino" (Ronai).

Fakte la komencantoj ne akceptas bone formojn kiel "patrino" kaj "virino". Tamen laumezure kiel ili estras la esperantan strukturon, ili lernas senti en la sufikso -in- ian "detonaciilon" de la ideo pri ina sekso. Krome, iom post iom ili perceptas, ke tiu sufikso (indikanta inan sekson kaj de personoj kaj de bestoj) simpligas la lernadon de la vortaro, forigante la neceson parkeri grandan nombron da vortoj kies nacilingvaj radikoj vira kaj virina estas malsimilaj inter si. Ekz.:

portugala Esperanto
genro, nora
frei, soror
bode, cabra
bofilo, bofilino
frato, fratino (monahho, monahhino)
kapro, kaprino

La chi analizata kritiko estigas aliajn konsiderojn.

Post longa batalado kontrau la viraj antaujughoj, alvenas en la mondon tempo, kiam la virinoj ghuas la samajn rajtojn, kiel la viroj. Nuntempe la inoj okupas la plej altajn postenojn (vidu Indiran, Goldan ktp) kaj ech (bedaurinde...) luktas en batalkampoj. La unuseksa modo kaj precipe la oportuneco vestigas simile ambau seksojn. Kio distingas ilin? Nek la pantalonoj, nek la hararangho, sed, evidente... la enhavo. Ghuste kiel en la esperantaj vortoj: patro, patrino; avo, avino; profesoro, profesorino... chu Zamenhof anticipis la seksan egaligon?

* * *

3.3.8. "Kelkaj afiksoj devenas de aliaj lingvoj kaj estas chirkauitaj de aureolo de necerteco. Aliaj estas fruktoj de la fantazio de d-ro Zamenliof" (La autoro de tiu chi aserto estas Bodmer, kiu citas, kiel ekzemplojn, la afiksojn bo-, -et-, -eg- kaj mal-).

* * *

La kritiko estas maltrafa char necerteco kaj fantazio ne karakterizas la esperantan afiksaron. Por pruvi tion, sufichas nur ekzameni la ekzemplojn prezentitajn de Bodmer.

La prefikso bo montras la peredzighan parencecon: bofilo, bofrato, bopatro, bopatrino. Ghi devenas el la franca beau: beau-fils, beau-frere, beau-pere, en kiuj beau estis vorto de respekto kaj estimo.

-Et- estas malgrandiga sufikso; ghi respondas al la portugalaj -eto, -ete, en vortoj kiel: poemeto (samkiel en Esperanto) kaj artiguete ("artikoleto").

-Eg- estis prenita el la greka adjektivo mega ("granda"), kun la forigo de la "m", kaj funkcias ghuste kiel pligrandiga sufikso: arbo, arbego; vento, ventego.

Mal- devenas de la franca, kaj formas antonimojn:

franca Esperanto
habile, malhabile
heureux, malheureux
honnete, malhonnete
lerta, mallerta
felicha, malfelicha
honesta malhonesta

* * *

3.3.9. "Broso, martelo ktp, unuflanke, kaj kombilo, tranchilo ktp. aliflanke."

* * *

La sufikso -il-, kiu esprimas instrumenton, estas sendube oportuna, char ghi simpligas la lernadon de la vortaro. Tamen ghia uzo ne povas gheneralighi, char male la lingvo ighus tro logika, peza kaj neklara. Chu estus avantagho uzi kushilo, sidilo kaj skribilo, anstatau lito, segho kaj krajono?

La. samo okazas al la prefikso mal-. Oni uzas alta, malalta; bona, malbona; helpi, malhelpi, flanke de jes, ne; acheti, vendi; komenci, fini.

Ni memoru, ke Zamenhof, observante, ke la esenco de iu lingvo bazighas sur konvencio, do sur la komuna uzo, malkonsilis la troan logikecon kaj subordigis chiujn principojn, kiuj devas regi internacian lingvon, al la regulo de la "ghusta mezuro" (oni legu paghon 14).

* * *

3.3.10. "Kelkfoje ech progresintaj esperantistoj hezitas inter la uzo de la sufikso -ec- kaj de la simpla finajho -o."

* * *

Por respondi al tiu kritiko, ni transskribu la informojn de PIV sub la artikolo -ec-:

"Sufikso esprimanta abstraktan ideon de kvalito au stato: moleco, blankeco, boneco, beleco, certeco, soleco, infaneco, homeco, regheco...

"Rim. 1. Proprasence, post adjektivaj radikoj, la o-formo signifas la abstrakton, la ec-formo kvaliton: oni do evitu chi tiun lastan, kiam temas ne pri ies kvalito: mi ne havis la eblon fughi; bono kaj vero renkontighas; li amas la novon. Male, oni chiam povas uzi la o-formon, kiu estas resuma, sinteza finajho: kie estas la furiozo de la premanto?; sagho de homo lin faras pacienca.

* * *

3.3.11. "La sendependeco de la afiksoj ne havas praktikan valoron" (Bodmer).

* * *

Kritiko absolute maltrafa, char la sendependeco de la afiksoj, tial, ke ghi permesas plirichigi kaj elastigi la idiomon, sen trosharghi la memoron, estas ghuste unu el la bonegajhoj de Esperanto. Jen kelkaj ekzemploj de vortoj derivitaj de: a. izolitaj afiksoj: acha, aro, are, ajho, ano, ebla, eblo, eble, eco, eksa, inda, praa ktp; b. kunmetitaj afiksoj: eksigi, eksighi, ereto, idaro, estraro ktp.; c. prepozicioj plus afiksoj: alighi, anstatauigi, senigi, antauajho ktp. (vidu che "Esperanto sem Mestre", F. V. Lorenz, de p. 234 ghis 237).

* * *

3.3.12. "La multsenceco de la prepozicio de".

* * *

Ankau en la portugala la prepozicio de havas multajn sencojn.

En Esperanto, per pluraj manieroj oni povas eviti tiun multsencecon:

a) anstatauigante de, se eble, per pli preciza prepozicio (en, el, pri, por, super kc): la kongreso en Goteborg; la fruktoj el la ghardeno; la problemo pri la senarmigho; la preparoj por la festo; la ministro akceptis la honorprotektecon super la kongreso ktp.;

b) anstatauigante de per ekde, de post au detempe de, kiam oni devas esprimi la punkton de la tempo, kie komencighas ago: redonu al shi chiujn elspezojn de la kampo de post la tago, kiam shi forlasis la landon; li estas batalisto detempe de siaj plej junaj jaroj; chi tiu knabino loghas che ni ekde sia naskigho;

c) anstatauigante de per deloke de, kiam oni devas esprimi la punkton de la spaco, kie komencighas ago: mezuru la koridoron deloke de la pordo;

ch) anstatauigante de per disde post pasiva verbo montranta malproksimighon: de la amaso li estis apartigita disde mi;

d) anstatauigante de per fare de au far, kiam oni devas samtempe esprimi la subjekton kaj la objekton de substantiva ago: nutrado de la infanoj fare de ilia patrino (au: far ilia patrino).

Chiuj tiuj ekzemploj estis transskribitaj el PIV (artikolo "de") au el "Esperanto sem Mestre", P. V. Lorenz, p. 186.


(*) La tabeloj de la korelativaj vortoj estis transskribitaj el la verlco "ABC d' Esperanto", de G. Waringhien, p-oj 20 kaj 23.

<< >>

Ãëàâíàÿ ñòðàíèöà

Î ÂÑÅÎÁÙÅÌ ßÇÛÊÅPRI TUTKOMUNA LINGVO
Î ÐÓÑÑÊÎÌ ßÇÛÊÅPRI RUSA LINGVO
ÎÁ ÀÍÃËÈÉÑÊÎÌ ßÇÛÊÅPRI ANGLA LINGVO
Î ÄÐÓÃÈÕ ÍÀÖÈÎÍÀËÜÍÛÕ ßÇÛÊÀÕPRI ALIAJ NACIAJ LINGVOJ
ÁÎÐÜÁÀ ßÇÛÊÎÂBATALO DE LINGVOJ
ÑÒÀÒÜÈ ÎÁ ÝÑÏÅÐÀÍÒÎARTIKOLOJ PRI ESPERANTO
Î "ÊÎÍÊÓÐÅÍÒÀÕ" ÝÑÏÅÐÀÍÒÎPRI "KONKURENTOJ" DE ESPERANTO
ÓÐÎÊÈ ÝÑÏÅÐÀÍÒÎLECIONOJ DE ESPERANTO
ÊÎÍÑÓËÜÒÀÖÈÈ ÏÐÅÏÎÄÀÂÀÒÅËÅÉ ÝÑÏ.KONSULTOJ DE E-INSTRUISTOJ
ÝÑÏÅÐÀÍÒÎËÎÃÈß È ÈÍÒÅÐËÈÍÃÂÈÑÒÈÊÀESPERANTOLOGIO KAJ INTERLINGVISTIKO
ÏÅÐÅÂÎÄ ÍÀ ÝÑÏÅÐÀÍÒÎ ÒÐÓÄÍÛÕ ÔÐÀÇTRADUKO DE MALSIMPLAJ FRAZOJ
ÏÅÐÅÂÎÄÛ ÐÀÇÍÛÕ ÏÐÎÈÇÂÅÄÅÍÈÉTRADUKOJ DE DIVERSAJ VERKOJ
ÔÐÀÇÅÎËÎÃÈß ÝÑÏÅÐÀÍÒÎFRAZEOLOGIO DE ESPERANTO
ÐÅ×È, ÑÒÀÒÜÈ Ë.ÇÀÌÅÍÃÎÔÀ È Î ÍÅÌVERKOJ DE ZAMENHOF KAJ PRI LI
ÄÂÈÆÅÍÈß, ÁËÈÇÊÈÅ ÝÑÏÅÐÀÍÒÈÇÌÓPROKSIMAJ MOVADOJ
ÂÛÄÀÞÙÈÅÑß ËÈ×ÍÎÑÒÈ È ÝÑÏÅÐÀÍÒÎELSTARAJ PERSONOJ KAJ ESPERANTO
Î ÂÛÄÀÞÙÈÕÑß ÝÑÏÅÐÀÍÒÈÑÒÀÕPRI ELSTARAJ ESPERANTISTOJ
ÈÇ ÈÑÒÎÐÈÈ ÐÎÑÑÈÉÑÊÎÃÎ ÝÑÏ. ÄÂÈÆÅÍÈßEL HISTORIO DE RUSIA E-MOVADO
×ÒÎ ÏÈØÓÒ ÎÁ ÝÑÏÅÐÀÍÒÎKION ONI SKRIBAS PRI ESPERANTO
ÝÑÏÅÐÀÍÒÎ Â ËÈÒÅÐÀÒÓÐÅESPERANTO EN LITERATURO
ÏÎ×ÅÌÓ ÝÑÏ.ÄÂÈÆÅÍÈÅ ÍÅ ÏÐÎÃÐÅÑÑÈÐÓÅÒKIAL E-MOVADO NE PROGRESAS
ÞÌÎÐ ÎÁ È ÍÀ ÝÑÏÅÐÀÍÒÎHUMURO PRI KAJ EN ESPERANTO
ÝÑÏÅÐÀÍÒÎ - ÄÅÒßÌESPERANTO POR INFANOJ
ÐÀÇÍÎÅDIVERSAJHOJ
ÈÍÒÅÐÅÑÍÎÅINTERESAJHOJ
ËÈ×ÍÎÅPERSONAJHOJ
ÀÍÊÅÒÀ/ ÎÒÂÅÒÛ ÍÀ ÀÍÊÅÒÓDEMANDARO / RESPONDARO
ÏÎËÅÇÍÛÅ ÑÑÛËÊÈUTILAJ LIGILOJ
IN ENGLISHPAGHOJ EN ANGLA LINGVO
ÑÒÐÀÍÈÖÛ ÍÀ ÝÑÏÅÐÀÍÒÎPAGHOJ TUTE EN ESPERANTO
ÍÀØÀ ÁÈÁËÈÎÒÅÊÀNIA BIBLIOTEKO


© Âñå ïðàâà çàùèùåíû. Ïðè ëþáîì èñïîëüçîâàíèè ìàòåðèàëîâ ññûëêà íà ñàéò miresperanto.com îáÿçàòåëüíà! ÎÁÐÀÒÍÀß ÑÂßÇÜ