4. HOMO KAJ
HOMA SOCIO
La homo estas la plej supera
evolustadio de la ghisnuna vivevoluo surtera.
Kompreneble, la supereco ne trovighas en lia korpa
aspekto, forto au lerto, sed en liaj cerbaj kapabloj.
Tamen, oni devas kompreni ke malgrau la grandega
nombro da cheloj en la cerbo, malgrau ghia
komplikeco, ghi bazighas nur je du bazaj komponantoj
kiuj multnombre ripetighadas je chiam pli superaj
niveloj: la kapablo senti eksterajn influojn (kapti
informojn pere de siaj palpiloj: okuloj, oreloj,
nazo, lango, fingroj k. a.) kaj la kapablo memori
ilin. Surbaze de tiuj du esencaj kapabloj la cerbo
kombinas datumojn ricevatajn kun tiuj memoritaj.
Sekve de chio tio ghi decidas kiel reagi al novaj
influoj chiam alvenantaj el ekstere. Oni povas diri
ke la cerbo kondutas same kiel komputilo (au pli
ghuste, la homoj konstruis komputilojn imitante
intuicie la konduton de la cerbo). La komputilo
ricevas informojn elekstere, memoras ilin kaj poste
kombinas inter ili kaj la antaue enmetitaj. Pro tio
eblas iamaniere konkludi ke la homo efektive faras
nenion propravole, nenion kio iel neantauvideble
fontus el li mem. Chio okazas lau enkonstruitaj
genplanoj kaj naturleghoj (do, estas antaudestinita)
kaj dependas de eksteraj cirkonstancoj kaj liaj
hereditaj kapabloj (fizikkorpaj kaj cerbaj
karakterizoj). Kompreneble, kaj la unuaj kaj la duaj
faktoroj (homaj ecoj kaj eksteraj cirkonstancoj)
estas tiom multegaj kaj diversaj ke ekzistas enorma
nombro da eblaj reagoj kaj kondutoj - shajne senlima.
Tamen, mi ripetas, necesas kompreni ke homo ne povas
elpensi ion el si mem. Chio kion li faras, estas
kombinajho el momentaj informoj venantaj el la
ekstero kaj liaj memorajhoj rilate antauajn
informojn, chio prilaborata far de lia heredobazo
(homa hardvaro).
La heredobazo estas lia
natura, korpa konsisto kiu ebligas al li la materian
ekziston kaj lia funkciado baze de liaj bezonoj:
bezono spiri, manghi, trinki, seksumi, liberigi sin
de superfluajhoj en la korpo. Por povi manghi, havigi
necesan varmon ktp, li devas korpe aktivi, chasi,
konstrui domon, labori. Kiam li estas kontentiginta
tiujn siajn bezonojn, lia emo al la laboro chesas. La
heredobazo diktas al la homo kondutadon kiu chiam
varias inter bezono labori kaj bezono ripozi, inter
diligento kaj maldiligento, inter agemo kaj malagemo.
Aliflanke, la cerbaj kapabloj ebligas al la homo
korekti au plivastigi sian animalan heredobazon. Li
povas antauvidi en somero vintron kaj igi sin labori
en somero, prepari lignon por vintro, sekigi fruktojn
kaj manghojn manghotaj en vintro, kvankam en somero
estas sufiche varme kaj trovighas sufichaj manghoj
kaj la heredobazo maldiligentigas lin.
Sed la homo ne estas nur
individua organismo, komputilo kiu ekzistas sola por
si mem. La homo estas socia estajho. Tio signifas ke
en la heredobazo de la homo enestas la bezono vivi
kun aliaj homoj (ne nur kun virino pro seksa
instinkto, sed kun pluraj aliaj homoj) vivi en
homgrupo. Simple, la homo sola estas treege soleca,
li perdas la emon vivi, li suferegas, li bezonas la
kuneston kun pluraj aliaj. La homo devas senti apartenon
al iu grupo.
Pro tio en la homa heredobazo
trovighas du samtempaj kaj shajne kontraudiraj ecoj:
a) egoismo kaj
b) altruismo.
Egoismo (de la latina
"ego" = mi) estas aro da intuicioj kiuj
strebigas individuan homon batali por si, por sia
propra korpo, pensi pri si kaj siaj bezonoj.
Altruismo (de la latina
"alter" = alia) estas aro da intuicioj kiuj
igas la homon konduti en grupo por la interesoj de la
grupo, ech se tio estas kontrau liaj propraj
interesoj.
Kiam la grupo estas
endangherigita, la individua homo forgesas pri sia
korpo, kaptas lin kvazau iu "frenezeco" kaj
li pretas ech morti defendante la grupon. Sed li
pretas ankau murdi homojn de alia grupo kiun li
konsideras malamika al la sia. Tiel ni atingas
paradokson: la altruismo estas samtempe la kauzo de
la plej noblaj, sed ankau de la plej malnoblaj faroj
de la homo, Ankau la egoismo havas du aspektojn: ghi
povas kauzi gravajn malbonfarojn se homo por
kontentigi sin shtelas de alia au ech murdas, sed
same pro egoismo homo povas malakcepti plenumi
grandajn malbonfarojn pensante pri postaj
konsekvencoj (timante la venghon au la punon).
En la homo, kiu chiam vivas
engrupe (de familio ghis nacio) konstante
intermiksighas la egoismaj kaj la altruismaj motivoj
kaj intuicioj. Tial chiu homo foje estas pli egoisma,
foje pli altruisma. Individue tiusence homoj
diversas: iuj estas launature (lauherede) pli
altruismaj, iuj pli egoismaj. Ekde la tempo kiam la
homoj ekaplikis la pli superan organizformon de la
grupo ol estas tribo - do, ekde la ekesto de unuaj
shtatoj, komencis diferencighi specialigitaj
homgrupoj ene de tiu socia organizo. Iuj specialighis
por planado kaj pensado, do, por organizado kaj
"regado", aliaj por laboro kaj obeo. La
unua homgrupo povis pro la laboro de la alia grupo
esti pli egoisma kaj pli maldiligenta. Ghi subjugigis
la aliajn. La shtata organizformo ebligis pli grandan
produktadon, sed ebligis ankau ekspluatadon. Ekestis
sociaj klasoj kaj tavoloj.
Depende de la cirkonstancoj en
kiuj la homa individuo trovighas kaj depende de lia
heredobazo la homo povas esti au la plej grandioza
estajho de la al ni konata Kosmo, au la plej abomena
fikreajho. Ekzemploj de belegaj agoj de homo estas
kompreneble multegaj, sed ekstreme bonaj agoj estas
plenumataj ankau nur en ekstremaj situacioj -
sennombraj sinoferoj de hqmoj kiuj helpis aliajn en
militoj, akcidentoj, naturkatastrofoj ktp. Esceptaj heroaj
faroj ne estas necesaj kaj ne okazas en normalaj
cirkonstancoj.
Sed same tiel ni povas vidi
sennombrajn ekzemplojn de ekstreme malhumanaj
agoj. Homo lau sia hereda bazo pli ol meze
egoisma (preta malbonfari), neklera kaj samtempe pro
altruismo kiam lia grupo estas endangerigita (au kiam
la ekstrema naciismo au religio konvinkis ilin pri
tiu danghero) povas farighi la plej malhumana estajho
de la Kosmo. Pensu pri homoj kiuj en militoj buchis
infanojn en koncetrejoj, pensu pri policistoj kiuj en
ekstremaj politikaj sistemoj kiel ekz. stalinismo au
fashismo efektivigis la plej terurajn torturojn super
la enkarcerigitoj, pensu pri teroristoj kiuj masakris
senkulpajn civilulojn pro sekta blindeco. En tiaj
cirkonstancoj multaj homoj farighas multe pli
malbonaj ol iu ajn besta speco.
Tial atentu, se iam ajn vi
havos la okazon influi al la socia evoluo, ne permesu
ke realighu kondichoj en kiuj chi tiuj plej malhomaj
instinktoj nebrideble povas aperi kaj agi. Se vi
tamen vivos en tiaj cirkonstancoj laueble evitu
homojn neklerajn kaj influitajn blinde de dogmaj
ideologioj.
Instrua estis por mi frazo kiun
siatempe mi audis de iu svedo: "Ni, svedoj,
estas fieraj ke ni ne havas monumentojn de herooj. Ni
ne bezonas ilin, char ni batalas por eviti
cirkonstancojn en kiuj ili estas bezonataj."
La nura apartensento kiu ne
endangherigas iun alian grupon estas la sento pri
aparteno al la tuta homaro. Tial la plej alta idealo
estas la humanisma tuthomara internaciismo.