Н.Ф.Дановский. Вводное слово в искусство перевода
НЕСКОЛЬКО КОНКРЕТНЫХ ПРИМЕРОВ ЛЕКСИЧЕСКОГО СООТВЕТСТВИЯ
В наших примерах попытаемся представить некоторые случаи, которые часто создают "камень преткновения" для начинающего переводчика. В русском языке есть несколько слов, звучащих или одинаково или близко между собой, которые приходится при переводе уточнять на основании локтевых связей. В первую очередь это группа слов "сам-самый":
Это тот же самый человек. Tio estas la sama homo.
Это самый лучший человек. Tio estas la plej bona homo.
Он сам это подтвердил. Li
mem tion konfirmis.
Он пришел сам (один, без сына). Li venis sola.
В самом деле. Efektive.
У самого берега. Che
la bordo mem.
У него урожай сам-пят. Li
ricevis kvinoblan rikolton.
Во вторую очередь - это русское слово "и". У него тоже несколько значений:
Брат и сестра. Frato
kaj fratino.
Вы пойдете в лес, и я с вами. Vi iros en arbaron, mi ankau iros kun vi.
Он так и начал свою речь. Ghuste tiel li komencis sian paroladon.
И рада бы душа в рай, да грехи не
пускают. Ghojus la animo
trafi en paradizon, sed pekoj ne lasas.
И без тебя с тобой. Kun
vi ech sen vi.
И я с вами согласен. Mi
ankau konsentas kun vi.
И как он умел рассказывать! Mirinde, kiel li povis rakonti!
И поехал бы, да времени нет. Nepre mi veturus, sed mankas tempo.
И сам не рад. Ech mem ne
ghojas.
Не могу и подумать об этом. Ech pensi pri tio mi ne povas.
Не только поет, но и танцует. Ne nur (sole) kantas, sed ankau dancas.
О нем и говорят. Ghuste
pri li oni parolas.
И, полно! Ve, sufichas! Nu,
vane! Fino, lasu!
Ну и наделал же! Jen
fiajhon produktis.
Так и не кончил. Tiel,
bedaurinde, li ne finis.
Следующие три слова - "едва", "хотя" и "за" в различных сочетаниях проявляют свои "коварные замашки".
Он едва коснулся двери, как
она открылась. Apenau
li tushis la pordon, ghi tuj malfermighis.
Едва он встал, сейчас же за работу. Apenau li levighis, tuj ek al laboro!
Едва ли верно то, что вы говорите. Dubindas, chu estas vera tio, kion vi
diras.
Хотя читает много, но знает мало. Kvankam legas multe, sed scias malmulte.
Хотя бы один раз еще побывать там. Almenau unu fojon ankorau bonshancu
viziti tiun lokon.
За то, что он сделал, будет наказан. Pro tio, kion li faris, li estos punita.
Зато сердце у него доброе. Kompense li havas bonan koron.
Далее будут взяты самые разнообразные примеры для того, чтобы наиболее выпукло показать основную суть лексического соответствия, единое содержание, выражаемое одинаковыми и неодинаковыми словами.
Тары-бары-растабары (вариант: тары-бары-пустые амбары). Смысл: "пустая болтовня, бесполезная и бестолковая". Варианты перевода: Konversacio sen senco, sen scio. Chebarila babilo pri lila kamomilo. Longa parolo pri rolo de lolo.
Ни пуха, ни пера! Смысл: "желаю удачи!" Prosperon (sukceson, progreson) facilflugann plume-lanugan!
Авось да небось! Eble-subite-dubeevite! Eble-hazarde-bonshance-bonfarte!
Без нажима (без педалирования). Sen altruda elmontro de autora intenco. Sen altrudo per kruda aludo.
Болеть душой за... Zeloti pri... Enmeti animon por sukceso.
Болельщик. Zeloto. Kunemocia sportspektanto. Kunsufera sport-spektanto. Sporta kunsuferulo.
Баснословная цена. Fable-neprobable alta prezo. Fable alta prezo-salto.
Бросить тень. Jheti ombron de firenomo je honesta homo.
Березовая каша. Regalo per betula vergaro.
Бить наотмашь. Bati larghsvinge (vastsvinge).
Благим матом. Kriachi senshtope. Stride kriachi kvazau buchate.
В полном смысле слова. En plena senco (porto) de la vorto.
В согласии с духом и буквой. Lau skribito kaj spirito. Lau vorto kaj forto. Lau litero kaj esenco. Lau la realo kaj materialo.
Валом валит. Multas-tumultas (la venanta popolo). Svarme-svarmas.
Встреча в верхах. Supranivela renkonto. Pintnivela renkonto. Renkonto de shtatestroj.
Вот-вот. Tuje. Venontmomente. Surlime de. Jen-jen.
В разгаре. En disblovo. En disfloro. En arda brulo. En sino de kulmino.
Взять в толк. Kapti esencon de la senco.
Воздушные замки. Aeraj palacoj.
В мгновенье ока. Kun rapideco de lumo. Fulmrapide.
Взрыв смеха. Eksplodo de rido.
Везде и всюду. Chiuvoje-chiusojle. Chiuvoje-chiustrate. Chiukampe-chiuroke.
В пух и прах. Disperso kaj disblovo. En cindron kaj polvon.
Во весь опор. Plengase. Plenvapore.
Вверх тормашками. Piede-super-verte.
В том-то и дело. Ghuste en tio esenco (kerno, chefa punkto, la gravajho)
Вот я и решил. Jen ghuste pro tio mi decidis.
Вокруг да около. Rondsence-cirkonference. Rondkure-chirkauire. Rondpashe-chirkausalte.
Горькая ирония. Koroda ironio. Amara ironio. Maldolcha ironio. Dolora ironio.
Горячая пора. Arda sezono. Urgha tempo. Urghage. Varmega dumo.
Грудь колесом! Bruston parade eligu rade! Elstarigu ripojn rade!
Гвоздь сезона. Najlo de l' sezono.
Где-где (а в море достаточно). Ie povas esti aliel (sed en maro sufichas). Ie eblas alio (sed en maro plenas).
Дистанция огромного размера. Distanco de vasta spaco. Distanco de ega bilanco.
Диву даться. Sub miro sen spiro. Senspiro pro miro kaj admiro.
Дело дошло до того, что... La afero ghisis... La afero alnivelis...
Долгоиграющая пластинка. Mikrokanala disko.
Держись покрепче! Tenu vin firme (forte, fide)! Kiom eble plej kroche!
Далеко не везде. Tute ne chie. Malproksime de tio, ke estu chie.
До нитки (промок). Pluvo ghisis chiun fibron.
До мозга костей. Ghis medolo.
Еле-еле (душа в теле). Apenau-sin-teno je vivofadeno. Plej ete.
Еще бы! Kaj kiel aliel? Nur tio mankus! Certe! Sendube!
Ждать гораздо большего. Atendi multeplion.
Заводила. Iniciatulo.
Завиральные идеи. Absurdaj ideoj. Piede-super-nuboj-starantaj ideoj.
Загвоздка. Stumbligilo.
Зажимщик критики. Tenajlisto de kritiko. Tenajlulo fanatika por kritiko.
Заковыристый. Embarasa. Ruze kunmetita. Perplekseska. Paraboleska. Mallapidareska.
Затрапезный. Chiutaga. Ghis-forfroto-uzita. Maloriginala.
За каменной стеной. Sub sekura protekto.
Замок на песке. Palaco sur sablo.
И бровью не ведет. Ech sen movo de brovo. Ech neniu movo de brovo.
Изюминка. Fajrero de spirito. Fajrero de viglo. Fajrero de karaktero. Fajrero de virineca charmo.
И как тут не... Chu oni povas ne... Chu oni audacus (kuraghus, kapablus) ne...
Камень преткновения. Stumbliga shtono. Bara shtono. Shtono de kontraupusho.
Как сыр в масле. Kiel fromagho en butero.
Как две капли воды. Kiel du akvogutoj. Kiel du pizeroj. Kkiel sono kaj ehho.
Кипят страсти. Bolas pasioj.
Кипеть событиями. Bolas eventoj. Svarme pasias eventoj. Remburite per eventoj.
Как перекати-поле. Kiel salsolo lau venta volo. Vage rulighas kiel salsolo trans lolo. Rulighas kiel salsolo sub blovo de eolo.
Короче говоря. Unuvorte. Koncize dirante. Koncizadire. Resume.
Львиная доля. Leona ono. Ono de leono.
Ловкач. Frauda lertulo.
Лихач. Ventokapa shoforo. Shoforo-malobservanto de signaloj. Neglektsignala fush-shoforo.
Мороз по коже. Frosto surhauta. Formikoj surhautaj. Nokauto-sur-hauto.
Молочные реки, кисельные берега. Laktaj riveroj, kiselaj bordoj.
Миндальничать. Prude teneri. Timo de ago. Neprudentaj mol-agoj.
Нет нужды. Ne estas neceso. Mankas bezono. Ne necesas. Superfluas.
Ни сучка, ни задоринки. Senaspre-senrajpe. Sendorne-senborne. Senkorode-senaspre. Sennajle-senfajle.
Неувязки и недоработки. Neperfektajhoj kaj fushagordoj. Fushagoj kaj misghustigoj. Achaj kunlachoj. Fushfaktaj kontaktoj. Sentaktaj fushaktoj. Klachaj kunlachoj. Malakordoj misordaj.
Ни шатко, ни валко. Rampaprogrese-etsukcese.
Непочатый край. Virga novalo. Virge fekunda grundo. Netushita civito. Netushita tero ermita. Netushita edeno spirita. Netushita aero evita. Netushita granito. Netushita grundo mita. Netushita heredito. Netushita intermito.
Ни-ни. Nul-nule.
На месте преступления. Dum krimago mem. Che viktimo de jhusa krimo. Che la loko de krimo farata. Dum krima faro.
Наличие доброй воли с обеих сторон. Ekzisto de bona volo ambauflanke. Cheesto de bona volo ambauparte.
На подножном корму. Vivado per neperlaboritaj bonoj. Vivi per mangho de subpieda furagho.
Носить на руках. Ame porti surbrake.
Наобум. Subite-senmedite. Senpripense. Subite kvazau frap-okcipite.
На пятки наступать. Trafi kalkanojn de antaukuranto. Trafi kalkanojn de atingato dum vetkuro.
Невзначай. Eksterdezire. Surpriz-hazarde. Senintence.
Невпроворот. Shargho super eblecoj. Netrafarebla laborpleno. Amasigho de laboroj super homaj kapabloj.
Навылет. Traen.
Ни зги. Nula videblo. Neniu videblo. Sen spureto de videblo.
Ни с того ни с сего. Nek pro kauzo, nek pro klauzo. Nek pro tio, nek pro alio. Nek de tio, nek de alio. Nek pro genio, nek pro nenio.
На седьмом небе. Sur la sepa chielo.
На запятках. Sur lakea loko.
Ну и натворил! Jen kian achon faris!
Наяривает. Kaskadi (sinforgese) per sonoj, piruetoj, jhonglajhoj.
Открыть новую страницу в летописи. Malkovri (malfermi, foliumi) novan paghon en la analo.
Озарение творца. Ekkonscio de kregenio. Epifanio de kreanto.
Очертя голову. En nebremsebla elano. Kun stoika audaco. En senretreta impeto. Sinjhete-impete.
Перебои с... Malregulajhoj (pauzoj, misoj, interrompoj, intermitoj, fushado) en livero (fluo, procedo)...
Погорел. Fiaskis. Malprosperis. Bankrotis.
По первому зову. Lau unua alvoko. Lau unua signalo. Lau alvoka sono de trumpeto (tamburo).
По сути дела. Lau esenco de scienco. Lau vero de afero. Lau artikolo de interpolo. Lau realo de materialo. Lau litero (karaktero, konsidero) de l' afero. Lau esenco (kerno) de la afero.
По необходимости, а не от души. Lau bezono, sed ne impono. Lau igo, sed ne anima inklino. Lau determino, sed ne anima inklino.
По пути. Lau vojo. Lauvoje. Samvoje. Samdirekte. Oportunavoje por ambau (chiuj). Vojo, akceptebla por kelkaj. Vojoj, irotaj de opoj.
Проще простого. Pli simpla ol simplo. Pli simpla ol pomo. Pli simpla ol samovaro.
Принять в штыки. Renkonti urtike. Akcepti histrike per bajonetoj.
Пруд пруди. Dense-intense. Mile-defile. Abunde-fekunde. Gige-dige.
Повести бровью. Ekmovo per brovo. Mieni per brovo.
Прохлаждаться. Dolche farnienti. Malhaste prokraste. Atende-kontente.
Полно! Sufichas! Plu ne necesas! Ne plu!
Речь идет о... Temas pri...
Рытвины и ухабы. Kavoj kaj buloj. Fendoj kaj faukoj. Truoj kaj stumpoj. Blokoj kaj shokoj. Brechoj kaj faukoj. Tuberoj kaj kavoj. Ravenoj kaj blokaj terenoj.
Рука об руку. Paralele kun... Brak-che-brake kun... Man-en-mane kun...
Разбить наголову. Frakasavenke disbati. Frakase venki.
Сорвал. Fiaskigis. Malprosperigis. Malsukcesigis. Malaranghis.
След в след. Sekvi lauspure.
Сплошь и рядом. Malrare kaj are. Ofte kaj ope. Chiuloke-chiutempe. Apude kaj fore.
Сноровисто. Elanalerte. Lertakapable. Certe-lerte. Lerte-majstre.
Склоняться к мысли. Inklini al la penso. Adheri al la penso (ideo). Alighi al penso.
Сыграть на... Gajne ekludi (elludi) ion. Fari prosperan finon al... per...
Семенить ногами. Altfrenvenca movo per piedoj. Altfrekvenca pashado.
Стоять на своем. Defendi sian pozicion. Firme adheri sian vorton (diron, proponon). Insiste pledi por sia pozicio. Obstine adheri propran vidpunkton.
С кандачка. Menssalte-pensfalte. Elpafi proponon de rezono histriona.
С грехом пополам. Pene-svene.
Скрипят перьями. Knaras per plumoj.
Слово за слово. Vorto vokis vorton. Vorto krochis vorton. Vorto tiris vorton. Vorto chenis vorton. Vorto sekvis vorton.
С бухты-барахты. De vorto-lukto barakta. De senca-lukto-barakta. De logiko-lukta barakto. De penso-lukta barakto.
Тут как тут. Venis pli baldau ol oni atendis. Surprize li jam estis tie. Aperis, kiel falis de chielo. Tuje venis. Surprize aperis.
Точь-в-точь. Strek-streke. Punkt-punkte. Strikt-strikte.
Трах-тарарах. Frap-tra-frapar'. Frap-bru-triktrak'. Krak-tra-krak'.
Твердый как булат. Duro kiel silika naturo. Malmola kiel shtalo. Malmola kiel dura alojo.
Туда-сюда. Tien-reen.
Так-сяк. Tiel-aliel.
То да это. Tio-plio-alio.
То да се. Tio-alio. Tio kaj jeno. Jeno kaj diveno.
То-то и оно. Ghuste en tio estas la kerni (esenco, chefajho, plej grava punkto).
То и дело. Oftas egalpauze (kun regulaj pauzoj, intermitoj).
То же, что и... La samo, kio (kiel)...
То ли дело ... Kiel estus ghue... Kiel estus charme (agrable, bone, rave)...
Узы дружбы. Amikaj ligoj.
Умиляться до слез. Ekzalti ghis larmoj (senhaltaj).
У разбитого корыта. Reveni ronde al mizera komenco. Che la fendita trogo. Fali en fino en primitivan mizeron. Fali en fino en mizeron de origino. Fino per komenca ruino.
Формула, лишенная конкретного содержания. Sentenco sen konkreta senco. Formulo, senigita de konkreta enhavo.
Фигли-мигли. Malicaj sagacoj. Afablaj fraudoj. Flataj friponajhoj.
Царит дух взаимопонимания и доверия. Dominas (regas) la spirito de interkompreno kaj reciproka fido (konfido).
Что толку? Kie estas enhavo? Kie estas senco? Forestas senco. Estas sensence.
Чистить перышки. Purigi plumojn (antau parado, revuo). Sin beligi antau alveno de atendataj gastoj.
Что есть духу. Plenspire. Plenvapore. Plengase. Tutaforte. Tutapotence.
Шпарит. Impetas plenpove. Impetas kun plena rapido.
Яблоко раздора. Pomo de kontesto.