Dua parto:
ESPERANTO
SEN ANTAUJUGHOJ
"La
antaujughoj havas pli da radikoj, ol la
principoj" (Makiavelo).
"Ni devas
diskuti ne kun la intenco glori nomojn kaj teoriojn,
sed nur lerni." (Galilejo).
"Nia
estonteco kushas ne ekster ni, sed en ni."
"Jam de
longe mi konvinkighis, ke la mondo klinighas nur
antau la forto de plenumitaj faktoj" (Zamenhof).
2.1.
Artefarita lingvo povas esti vivanta
Unua autaujugho:
"La estigho de lingvo estas rezulto de natura
jarcenta proceso en la sino de iu popolo. Artefarita
lingvo ne povas esti vivanta."
* * *
Ni dividu tiun aserton en du
partojn kaj analizu chiun el la du aparte.
Pri tio, ke "la formado de
lingvo estas la rezulto de jarmila natura
proceso", estas nenia dubo. Ni pensu nur pri la
estigho de la portugala, unu el la latinidaj lingvoj:
ghia ellaborado komencighis che la disfalo de la
Romana imperio (5-a jarcento), ghia unua
literaturajho aperis en la jaro 1189, sed ghi atingis
sian plenecon nur kun la elstara poeto
"Camoes" (*), en la 16-a
jarcento, chirkau unu jarmilon post la disfalo de la
Romana imperio.
Do, kion volas diri tiu antaujugho?
Ke Esperanto, ne havante jarmilon
da feta kaj infana vivado, ne povas arogi al si la
titolon kaj la rolon de "lingvo".
Evidente, tiu argumento estas nur
teoria, ne respondas al la praktiko.
Chiuj esperantistoj scias, ke la
Internacia Lingvo ne estas artefarita, char ghi ne
estis arbitre elpensita, escepte de kelkaj tre
malmultaj eroj; kontraue, ghiaj vortaro kaj gramatiko
rezultis el elekto racie farita el inter faktoj
ekzistantaj en lingvoj naciaj. Ekzemple: la alfabeto,
prenita el la latino; la antonimoj, formataj kiel en
la franca lingvo, per mal ("malheureux",
malfelicha); la artikolo, nevaria kiel en la angla
ktp.
Do ni povas diri, ke ankau
Esperanto formighis per proceso "jarmila"
kaj "natura", char ghiaj elementoj estis
prenitaj el naciaj lingvoj. Kompreneble, se la
kreinto de Esperanto estus elpensinta chiun vorton
kaj chiun gramatikan regulon, prezentante ion tute
novan, li estus farinta lingvon nenaturan, artifikan,
kiel ekzemple Solresol (GDG), lingvo muzika
universala, elpensita de Jean-Francois Sudre en 1817.
Tio ne estas la kazo de Esperanto, kiu estas vere
lingvo "planita", kun naturaj elementoj.
Sed mankas klarigi la esprimon
"en la sino de iu popolo". Chu mankas
"popolo" al Esperanto?
Ghi estas demando naiva por la
partoprenantoj de Esperanto-kongresoj. Esperantistaro
estas popolo "superpopola", (**), char ghi etendighas tra la mondo,
"en la sino de popoloj". Tio ne estas
mirindajho se oni konsideras, ke la tendenco en la
hodiaua mondo estas la formado de unuoj kolektivaj,
ekzemple: Europa Ekonomia Komunajho, kiu de ekonomia
organizajho evoluas al politika unuigho.
Do ni estas liberaj por analizi la
duan parton de la antaujugho: "Arfefarita
lingvo ne povas esti vivanta."
Ne necesas rebati chi tiun aserton,
char ni jam vidis, ke Esperanto ne estas artefarita,
pro tio, ke ghiaj elementoj estas naturaj. Sed nur
por rezonadi, ni konsentu, ke ghi estas artefarita.
Esperanto vivas (ne necesas pruvi
tion, chi tiu libro estas modesta ekzsmplo). Do au la
aserto estas malvera au la vivanteco de Esperanto
pruvas, ke ghi ne estas artefarita.
Ni aldonu ekzemplojn el aliaj
terenoj.
Chiuj jam audis ion pri selektitaj
semoj. Ili permesas fruktojn pli grandajn, rikoltojn
pli profitdonajn. Chu oni povus nomi
"artefarita" kampon plantitan pere de tiuj
semoj? Chu tia kampo ne estus "vivanta"?
Jen alia ekzemplo: la selektitaro
venkinta la lastan Tutmondan Futbalan Turniron. Chu
oni povus nomi tiun selektitaron
"artefarita" pro tio, ke ghiaj membroj.
apartenas al malsamaj kluboj? Chu do nur kluboj estus
"naturaj"? Sed chu kluboj siavice ne estas
rezulto de selekto lau malpli granda skalo? Kaj
venkinte la Turniron, chu la selektitaro ne pruvis
esti pli forta, ol iu ajn aparta klubo?
Tio, kio validas en sporto, validas
ankau en aliaj kampoj, kiel la lingva. Selektitaro
estas pli tauga (do "vivanta"), ol aparta
unuo.
Fine ni donu la lastan ezemplon:
Brazilion, la brazilan chefurbon, sen troigo unu el
la mirindajhoj en la moderna mondo, pro la
arkitekturo kaj solvoj por la problemoj de amasa
kunvivado.
Estas personoj ankorau dirantaj, ke
Brazilio estas nevivanta urbo, ke al ghi mankas
"homa varmo". Sed kio estas tiu homa varmo?
Chu la persona interpushigo okazanta en la
metropoloj? Chu la stratoj plenplenaj de pasantoj,
kie oni devas pensi antau ol fari unu pashon au oni
shajnigas ne vidi amikojn por ne perdi tempon
interparoli kun ili? Chu la kaoso en la surstrata
cirkulado kun la strecha batalo inter stirantoj kaj
piedirantoj? Chu la envicigho por eniri kinejon au
trinki simplan taseton da kafo?
En Brazilio nenio tia ekzistas. Oni
vidas surstrate pli da veturiloj ol da piedirantoj
pro tio, ke la urbo estas dividita en blokoj kun
sendependa vivo. La egaleco de tieaj loghkonstruajhoj
favoras la alproksimighon inter la personoj,
eliminante barojn pro financaj diferencoj. Ne
ekzistas problemoj pro manko de akvo, elektro,
telefono ktp, char la urbo estis planita. Tio certe
mildigas la vivon de la loghantoj. La konstruajhoj
havas chirkau si verdan spacon, por ke la infanoj
ludu kaj chiuj spiru libere. Pasante lau la stratoj,
oni vidas la postajhojn de la domoj, kaj tiu
inversigo okazas, por ke la infanoj estu pli
protektataj kontrau la dangheroj de la
veturilcirkulado. Oni ne vidas stratajn
interkrucighojn, kaj tiel la cirkulado fluas libere.
Chu tiuj inteligentaj solvoj ne afabligas la
personojn? Tutcerte, kaj tial la brazilianoj estas
ghenerale ghentilaj homoj, chiam pretaj helpi la
vizitantojn de la urbo. Krome en Brazilio ekzistas
kelkaj kluboj kun intensa vivo asocia.
Kompreneble la loghantoj de
malnovaj grandaj urboj, kiel San-Paulo kaj precipe
Rio-de-Janeiro, vere mirinda pro ghiaj plaghoj,
montoj kaj konstruajhoj, ghenerale ne estas mense
preparitaj por kompreni kaj ghui la belecon kaj taugecon
de Brazilio, kiu transportas nin al la 21-a jarcento.
Sed fakte Brazilio vivas, kun varma, potenca, inspira
vivo. Inspira, char ghia racieco invitas nin agi pli
racie. Oni ech supozas, ke la nunan progreson Brazilo
shuldas ankau al sia chefurbo, kie la registaro
renkontas taugan medion por administri plej efike.
Revenante al nia temo, ni finas per
demando: Se arlefarita urbo povas esti vivanta, kial
ne povus "artefarita" lingvo?
* * *
Ni finu la analizon de la unua
antaujugho per kelkaj sugestoj.
Necesas, ke neesperantistoj vizitu
Esperanto-kongresojn, seminariojn, simpoziojn,
kulturkunvenojn ktp. Nur audante Esperanton flue
parolatan, precipe de junuloj, oni povas komenci
kredi je ghi. Pro tio, krom pro aliaj motivoj, oni
devas sisteme inviti al tiuj aranghoj autoritatulojn,
jhurnalistojn kaj profesorojn. Al la Ministerio au
lokaj instancoj de Edukado kaj al la Lingvistika Fako
de Beletraj Fakultatoj oni nepre petu, ke ili sendu
observantojn al Esperanto-kongresoj au seminarioj.
La audigo de diskoj au sonbendoj de
Esperanto-kongresoj au paroladoj estas bonefika se,
kompreneble, la parolantoj kaj la surbendigado estas
bonnivelaj.
Lokaj asocioj povas ankau bone
funkcii kiel ekzemplo de la taugeco de Esperanto nur
kiam ghi estas konstante parolata en iliaj sidejoj.
Sed por ke tio okazu, kompreneble kun speciala
zorgado pri la lingva korekteco, la devizo ne povas
esti alia ol la jena: "Krokodilado
malpermesita!" Tiurilate estas citindaj la
chiumonataj kulturkunvenoj, kiujn dum multaj jaroj
prof. Laszlo Zinner gvidis che San-Paulo
Esperanto-Asocio, kun granda utilo por la movado.
Stimule al la enkluba uzado de la
lingvo, oni memoru ankau, ke ghi jam ighis ech
familia lingvo por multaj esperantistoj, kiuj uzas
ghin ekskluzive au paralele kun la nacia en siaj
hejmoj.
Do ech tiu privilegio tradicie
apartenanta al la naciaj lingvoj ne plu estas ilia
apartenajho ekskluziva.
Ekzistas ja generacio da denaskaj
esperantistoj, ech se ne vasta.
(*) Prononcu
"Kamois".
(**) La
vorto
"superpopola" signifas ke, kiel ac«eptoj
de la idio. mo kreita de Zamenhof, la esperantistoj,
pli ol la aliaj homoj, sentas sin apartenantaj al la
universala komunajho de la popo-loj. Tamen tiu chi
kunreco ne malfortigas la ligon de la esperan. tistoj
kun la koncernaj patrujoj. Male ghi stimulas la
adeptojn utiligi Esperanton por monde disvastigi la
literaturon, morojn, kutimojn, aspirojn kaj progreson
de siaj naskighlandoj.