SEPA CHAPITRO

La Terglobo kiel solasi. — La malsana mondo. — Midore maltrankvilighas pro la viro de l' Tero. — La konscio kaj la instinkto, dukapa monstro.

La supereco kaj la certeco, per kiuj Midore — responde al miaj vortoj — parolis pri la historio de l' Homaro, surprizis min nur che la unuaj vortoj. Baldau mi devis rekoni, ke ili konas chi tiun historion el ghiaj eksteraj fenomenoj same bone, kiel mi, ech, shajnas, ke pli bone ol mi. Mi volus mallonge resumi la mirindan ekkonon, kiun liaj klarigoj rivelis al mia mirkonsternita menso.

Mi menciis jam, ke la solasi-oj disponas pri tiaj teleskopoj, per kies helpo ili de kelkaj dekmiljaroj observas la vivon de nia planedo Tero, ghis la plej bagatelaj detaloj, kiel ni observas la akvoguton per niaj mikroskopoj. Kun miro mi eksciis nun el la vortoj de Midore, ke ili rigardas la Ter-planedon simple kiel primitivan, regresintan, degenerintan, malsanan solasion, kiel estajhon, neorganike vivantan, similan al ili mem, el kiu estus devenintaj samtiaj solasioj, kaj ili estas, sed kiun proksimume antau sepdekmil jaroj atakis malsano nomata dosifare, parazitoj nomataj dosire, kiujn ni nomas homo kaj besto kaj kiuj trovighas malofte, sporade ankau che ili. Sed la kompatindan solasion, kiu nomighas Tero, ili tiel trasvarmis, ke ghi tute kriplighis kaj ghia sanigho povas dauri ankorau longtempe. Li, Midore, kiu vivas en Faremido jam de sepdekmil jaroj en la sama strukturo, observis dekomence la tutan procezon; li vidis, kiel naskighis la malsano kaj kiel ghi evoluis. Vidante, ke min interesas la afero, kaj rimarkinte el miaj vortoj, ke mi ech havas ian planan koncepton pro la okazajhoj, volonte li rakontos al mi siajn spertojn, char tio, ke ankau mi estas simpla dosire, ne malhelpas certgradan komprenon pri la aferoj; ja en la unuaj monatoj ili jam sukcesis loki en mia cerbo certajn neorganikajn substancojn, kiuj ghin jam multe kuracis. Cetere tio estas eksperimenta demando, kiun mi poste komprenos.

Poste Midore rakontis, ke li mem observas la solasion nomatan Tero fakte de preskau sesdekmil jaroj, char tiu chi demando lin interesis kaj li konjektis, ke tie estas io misa. La organoj de la Tero: montoj, fajroj, akvoj evoluis bele dum iom da tempo. Sed en certa tempo li rimarkis kun bedauro, ke en unu el ghiaj multnombraj valoj naskighas tute etaj dosire-oj. (Kiam mi pridemandis, Midore precize difinis chi tiun lokon kaj el liaj vortoj mi rekonis la regionon de la Ganges kaj Eufrates.) Vershajne malmulte da varmo kaj elektro estis sur tiu loko. (Char mi devas scii, ke la varmo kaj elektro, lumo kaj sono estas por la solasi la sama, kio por ni la sango.) La malsano rapide disvastighis kaj iom post iom kovris la tutan teritorion, kiun mi nomas Azio, li: la ventro de l' Tero. Tiutempe la solasi nomata Tero estis ankorau sufiche sana por povi interrilatighi kun li per sonoj: ghi plendis pro sia malsano kaj li, Midore, konsilis al ghi, ke ghi direktu iom da varmo en la malsanan lokon, char ili ambau rapide rekonis, ke la dosire estas tre mizera kaj senpova parazito, kiun apenau kelkgrada temperatur-altigho, apenau okdek au cent gradoj mortigas, ekstermas.

Sed la Tero neglektis la aferon kaj la malsano, kiun mi nomis Vivo, pli kaj pli disvastighis. Estas interese, ke foje li, Midore, volis helpi al ghi kaj el aparato farita por chi tiu celo li sendis radiojn sur la korpon de la Tero por ghin kuraci, la radioj eligis varmegan akvon el la malsana korpo kaj la dosire-oj, la bakterioj milionope pereis en chi tiu akvo. Jam shajnis, ke li sukcesis ilin tute ekstermi kaj kuraci la kompatindan solasi-kunulon. Tiutempe li tre serioze okupighis pri chi tiu demando kaj per la helpo de certaj lensoj li observis la naturon kaj konduton de la dosire-oj kaj iliajn vivkondichojn: char nur tiamaniere li povis pensi pri definitiva ekstermo de la tuta malsaniga raso. Kiam la varmega akvo komencis shpruci, la dosire-oj terurighinte rifughis, kuradis sur la surfaco de l' Tero; tiutempe ili estis en tiu grado de sia evoluo, kiun mi nomis Prahomo au Prasimio, do Instinkt-estajho. Nu — diris Midore ironie — chi tluj Prahomoj kondutis tre strange je la efiko de l' varmega akvo, kiu ne pereis tuj, tiu kuris en la kampojn — li ankorau bone rememoras ilin — kaj tie ili tumultis veante kaj terurite. Ankorau estas klara antau li la tuta bildo, kia li ghin observis tra la mikroskopo: el amaso de la kirlighantaj kaj sufokighantaj dosire-oj sin apartigis forte evoluinta ekzemplero, ghi kuris flanken, poste ghi subite eklevis siajn palpilojn au brakojn kaj montris supren, al tiu direkto, de kie li, Midore, sendis al ili la detruantajn radiojn kaj de kie li rigardis ilin tra la mikroskopo. Jes, li montris rekte al la okuloj de Midore kaj tiam ankau la ceteraj turnighis tien, poste ili falis sur la teron kaj kriadis al li ion genuante, kun suprenlevitaj brakoj. Tiam sub ili erupciis la varmega akvo kaj ili chiuj pereis. Poste li pli ofte observis chi tiun kutimon de la dosire-oj, ke kelkfoje, kelkajn minutojn antau sia pereo, ili subite suprenlevas siajn vizaghojn tiudirekten, kie la solasi-oj loghas, kvazau atendante helpon de tie, de kie venas tiu pereo.

Poste Midore rimarkigis, ke post iom da tempo li chesigis chi tiun manieron de kuraco. Nome, li rekonis, ke ghi tute ne estas necesa: li ripetas, ke la dosire estas malsana malsano, kiu sin mem pereigas per !a helpo de tiu organo, kiu havas sian sidejon kutime en la supra parto de l' besto, en la kapo, kaj kiun mi nomis instinkto. Estas do plej bone, se oni atendas, ghis la malsano chesas per si mem: oni atendas, ghis la dosire-oj kovros la tutan Teron kaj en korpa senco plene evoluos, tiam, lau la sperto, la organo de l' instinkto ja aranghos mem la ceteron: la dosire-oj atakos unu la alian, unu en la alia sin mem, kaj komencighos la pereo, la morto de l' malsano. Malkovrighis, ke la dosire-oj volas subteni sian vivon tiamaniere, ke ili manghas unu la alian, en centspeca formo; el tio evidentas, ke la tuta afero ne povas longe dauri, char devas perei chiu aparato, kiu la materion necesan por sia vivo prenas ne elekstere, el mondo al ghi nesimila, transformante ghin por siaj celoj, sed kiu elinterne, el si mem konsumas ghin denove kaj denove. Chu ne, la boaton oni ne povas antauenmovi elinterne, nur se oni apogas sin al la akvo ekstere, per helpo de remiloj; ankau la boato de l' vivo haltas, se ghi ne havas remilojn, kiuj mergas siajn platojn en la realan eston. Alivorte: la maltrankvilo de Midore, ke la parazitaj dosire-oj pereigos la kompatindan Teron, manghos ghin kaj tiel triumfos super ghi, pruvighis troigita: la dosire-oj uzis la Teron nur por elighi el ghi kaj poste, dank' al la organo de l' instinkto, ili atakis unu la alian.

Do li estis tute trankvila pri la sorto de sia suferanta solasi-kunulo Tero; li sciis antaue, ke la dosire-oj, kiel ajn ili obsedas ghian korpon dum iom da tempo, certe pereos fine kaj la Tero resanighos. Estas vere — li devas konfesi —, ke estis tempo, kiam li serioze ektimis kaj kredis, ke la malsano ighas serioza kaj fatala: tio estis certe en la tempo, kiam lau miaj vortoj en la cerbo de la dosire, kiun mi nomis homo, subite ekevoluis nova organo, tiu kiun mi nomis organo de konscio. Chi tiu organo vere povis esti danghera por la Tero, char per ghia helpo la dosire nomata homo rekonis, ke la rimedo por resti vivanta ne estas tio ke la vivo detruas sin mem, sed, ke ghi prilaboras la materion necesan por vivo per chiu sia kapablo, forto kaj volo el la neorganika Tero kaj kreas el ghi perfektajhon. Chi tiu organo evoluis en la cerbo, interne de la organo de l' instinkto: oni povis timi, ke ghi plene evoluos, ghi subpremos, kaj superfluigante definitive forigos la organon de l' instinkto, okupos ties lokon, ekkonos la esencon de la ekzisto kaj komprenante la neperfektecon, la putremon de l' organika korpo ghi substituos tion per la neorganika, daura, nepereema materio de la solasi kaj fine ghi venkos la morton, alivorte ghi chesos esti malsano, do efemera fenomeno.

Oni devis serioze timi tion: la laboro komencighis per la helpo de la konscio, ili komencis bori, skulpti la Teron, ili komencis uzi ties sangon: varmon kaj elektron, kaj la dosire chiam pli kaj pli fortighis. Jen, fine el la dura materio ghi jam povis konstrui por si ankau flugilojn, tiel ke ghi danghere komencis simili — eta, malgranda vermo, kia ghi estis - al la senmortaj solasioj. "Mi diras" - aldonis Midore - "ke dum certa tempo mi serioze maltrankvilis, ke per la helpo de la konscio ghi triumfos pri materio kaj morto, sed poste foje mi precize ekzamenis la etan korpon de la dosire, mi ghin malfermis per helpo de tenajloj kaj tra lupeo mi observis la dangheran, etan cerbon, kaj tiam mi trankvilighis. Mia supozo, ke la organo de la konscio ekstermis tiun de l' instinkto, pruvighis falsa. En la neperfekta cerbo de l' eta estajho estas nekuracebla, organa difekto: nekuracebla organa malsano. Chi tiu raso ne povas sin vivteni, ghi devas perei, ghi suferas pro morta, organa malsano, kiu pli-malplifrue finos pri la tuta raso. Chu vi scias, kio okazis? La organo de la konscio, kiu ghermis el la instinkto kaj kies rolo estus, ke evoluonte ghi okupu la lokon de la instinkto: chi tiu organo pro ia stulta hazardo, glitis el la instinkto, komencis aparte kreski en la antaua parto de la cerbo, kaj kontrauflanke al ghi, en la posta segmento de la cerbo, senembarase kaj trankvile plu evoluis ankau la instinkto. Chu vi scias, kio estas tio? La kuracistoj ghin nomas: gravedo eksterutera, pro kio pereas kaj la patrino kaj la infano. Du organoj, en la servo de ghuste kontrauaj celoj, unu serchas la vivon, la alia la morton. Pro chi tiu difekto chiu homo estas dukapa monstro, ghi devas perei tuj, se la du duonsegmentoj, tiu de l' instinkto kaj tiu de l' konscio, je certa evolugrado kunpremighos kaj sufokos unu la alian, kvazau du grenghermoj, kiuj falis en la saman sulkon. Du manoj, unu konstruas, la alia detruas, unu sin krochas por ne esti forportata de la uragano, la alia shiras la shnuron de l' ankro, unu kovras sian korpon por ne frostighi, la alia ghin malkovras!"

Che tiuj vortoj Midore metis antau min strangan, oval-forman objekton, sub vitro ekbrilis verdviola lumo. Komence mi vidis tra la lumo nur ian nuban krepuskon, poste mi rimarkis vastan, profundan kampon en senfina malproksimo, sed klare kaj hele. Minutoj pasis, ghis mi povis rekoni; ghi estis la Balta Maro, de kie mi ekiris per hidroplano antau unu jaro. Mj vidis anglajn kaj germanajn shipojn, estis batalo. El la alto mi povis vidi ghis la fundo de la maro: jhus subakvighis unu el niaj grandaj shipoj, trafita de torpedo, ghi malrapide malaperis sub la verda tapisho kaj balancighante sinkis silente, kvazau peza veziko, poste ghi eksidis sur la brila sablo.