'La
tuta homaro devas unuighi en unu familio' - jen la
moto, kiu priskribas la celon, kiun d-ro Ludoviko Zamenhof donis
al sia vivo kaj por kiu li sinofere laboradis ghis sia morto en
1917, kiam lia plej juna filino, Lidia, estis nur 13-jara.
Tiutempe shi jam perfekte regis Esperanton kaj faris unuajn
provojn traduki el la pola lingvo en Esperanton. Shi estis
konvinkita, ke shi devos daurigi la laboron de la tro frue
mortinta patro, nome la disvastigon de la Internacia Lingvo kaj
la propagandadon de liaj pacigaj kaj mondunuigaj ideoj.
En 1925 Lidia Zamenhof finis
siajn studojn kaj ekhavis la akademian gradon de magistro pri
juro. Tio tamen ne kondukis automate al iu profesio, des pli
char Lidia estis judino, kaj por judoj shtata ofico estis
praktike neatingebla. Shi ankau ne interesighis pri dom-mastrado
kaj neniam sentis emon al edzinigho. Ech kuiri shi neniam lernis.
Por shi estis klare, ke shi iel dedichos sian vivon al la idealoj
Zamenhofaj. Esperantujo estis shia hejmo.
Dum la Gheneva Universala
Kongreso de 1925 okazis fakkunvenoj de la bahaaj esperantistoj,
al kiuj Lidia estis invitita. Shi tute ne deziris tien iri, sed
fine pro ghentileco shi tamen partoprenis kaj konatighis kun
Adelbert Muhlschlegel kaj Martha Root. La sekvantan jaron, 1926,
oni finfine inauguris la Zamenhof-monumenton en Varsovio.
Cheestis Martha Root, kiu oficiale reprezentis la Bahaan
Religion. Shi restis du semajnojn en Varsovio kaj dormis kun
Lidia en sama chambro. Ili farighis bonaj amikinoj, kvankam Lidia
neniel volis akcepti la religiajn konvinkojn de Martha, des pli
char shi konsideris sin ateisto. Tamen, iom post iom Lidia
konvinkighis pri la vereco de la Bahaa Kredo kaj fine akceptis
ghin.
En 1928, okaze de du bahaaj
kunvenoj en la kadro de la Universala Kongreso de Antverpeno,
Lidia faris unuafoje publikajn paroladojn, kaj tio sufiche
mirigis la esperantistojn, char ghis tiam shi neniam konsentis
pri publika parolado kaj estis konsiderata kiel timema kaj
retirighema persono. La cetera Zamenhofa familio neniel
kontrauis la konvertighon de Lidia al la Bahaa Kredo, sed ili
ankau ne komprenis ghin. En 1929 Lidia ech publikigis artikolon
pri la Bahaa Religio en pollingva juda gazeto, kaj tio shokis la
familion kaj multe pli la judan komunumon.
Tiutempe Lidia komencis
traduki "Baha'u'llah kaj la nova epoko" en
Esperanton, che kio ankau Martha Root kunhelpis.
En 1930 Lidia vojaghis, t.e.
pilgrimis, al Haifa en Palestino, sankta loko por bahaanoj, kaj
renkontis Shoghi
Effendi, la tiaman gvidanton de la Bahaa Kredo. Siatempe shi
decidis lerni la Cseh-metodon por instrui Esperanton eksterlande.
La Esperanto-movado tamen ne plu estis tiel favora al Lidia kiel
antaue, char parte oni malshatis, ke membro de la Zamenhofa
familio aktivis por la disvastigo de la Bahaa Afero, timante ke
la publiko ekkredus, ke la Esperantismo estas intime ligita al iu
religia kredo.
En Septembro 1939 eksplodis la
Dua Mondmilito kaj Lidia havis la saman sorton kiel chiuj polaj
judoj. Shi devis vivi en la varsovia geto, kie shi donis
lecionojn pri angla lingvo por vivteni sin. La esperantistoj ne
forgesis Lidian kaj sendadis pakajhojn al shi. Germana soldato,
kiu estis esperantisto, ech klopodis helpi al Lidia, ebligante al
shi fughon, sed Lidia rifuzis.
En 1942 la nazioj komencis
grandskalan ekstermadon de la judoj en Varsovio, kaj en Aprilo
1943 la varsovia geto estis definitive 'likvidita' de la nazioj.
Oni supozas, ke tiam ankau Lidia estis deportita al la
koncentrejo Treblinka kaj mortigita tie kiel pli ol unu miliono
da samsortanoj.
La mesagho de Lidia Zamenhof
estis la unueco de la homaro, la interfratigho de la homoj, la
emancipigho de la virinoj kaj batalo por paca mondo. Chio chi
radikis en la homaranismo proklamita de shia patro kaj en la
instruoj de la Bahaa Kredo.
Lidia Zamenhof, kor'
fervora Vartante patran sent-heredon, Jen, serchas sorchan
sav-rimedon Por mond' amara kaj dolora.
Kaj kun entuziasmo kora Servadas la Bahaan kredon, Lidia Zamenhof, kor' fervora, Vartante patran sent-heredon.
El sent' profunda, pens'
valora En sino havas richan bedon. El ili plektas flor-bukedon: Novelojn kun enhav' trezora, Lidia Zamenhof, kor' fervora.
(K. Kalocsay, 1931)
Literaturo: Isaj
Dratwer Lidja Zamenhof. Vivo kaj agado; Stafeto Antverpeno - La
Laguna, 1980; kaj: Wendy Heller Lidia. The Life of Lidia
Zamenhof; George Ronald, Oxford, 1985
'La
tuta homaro devas unuighi en unu familio' - jen la
moto, kiu priskribas la celon, kiun d-ro Ludoviko Zamenhof donis
al sia vivo kaj por kiu li sinofere laboradis ghis sia morto en
1917, kiam lia plej juna filino, Lidia, estis nur 13-jara.
Tiutempe shi jam perfekte regis Esperanton kaj faris unuajn
provojn traduki el la pola lingvo en Esperanton. Shi estis
konvinkita, ke shi devos daurigi la laboron de la tro frue
mortinta patro, nome la disvastigon de la Internacia Lingvo kaj
la propagandadon de liaj pacigaj kaj mondunuigaj ideoj.