IV
Oni povas kompate auskultadi tiun sensencajhon,
kiun babilas malforta, maljuna, nearmita frenezulo en
sia chapelacho kaj mantelacho, ech ne kontraudiri al
li kaj ech sherce konsenti kun li; sed kiam tio estas
tuta amaso el impertinentaj frenezuloj, elshirintaj
sin el sia enfermejo, kaj se tiu amaso de kapo ghis
piedoj estas armita per akraj ponardoj, sabroj kaj
shargitaj revolveroj kaj en hazardo svingas tiujn
mortigajn armilojn, — oni ne povas ne nur sherce
konsenti kun ili, sed ech ne unu minuton esti
trankvila. Tiel same la ekscitighstato prezentas sin,
kiun elvokis la francaj festoj, en kiu trovighas nun
la franca kaj rusa registaroj. Char la homoj,
infektighintaj nun de epidemio, posedas plej terurajn
ilojn de mortigo. kaj ruinigo.
Vere, en chiuj paroladoj, en chiuj tostoj,
eldiritaj dum tiuj festenoj, en chiuj artikoloj pri
tiuj festenoj senflankighe estis parolate, ke la
signifo de chio okazanta konsistas en la certigo de
paco. Ech la anoj de milito parolis ne pri malamo
kontrau deshirantoj de provincoj, sed pri ia amo,
kiu iel malamas.
Sed estas ja konata la ruzo de chiuj
anim-malsanuloj, kaj rekte tiu persista ripetado, ke
ni ne volas militon, sed volas pacon, kaj la
silentado pri tio, pri kio chiuj pensas, faras plej
minacantan fenomenon.
En sia responda tosto dum la tagmangho en la
palaco de la Elizeoj, la rusa ambasadoro diris:
"Antau ol eldiri toston, sur kiu resonos el
profundego de koroj ne nur chiuj trovighantaj inter
tiuj chi muroj, sed tiel same kaj kun sama forto
ankau chiuj tiuj, kies koroj malproksime kaj
proksime sur chiuj punktoj de belega Francio, egale
kiel ankau de tuta Rusio, batas en nuna minuto
unisone kun nia, — permesu al mi esprimi al vi nian
profundan dankon por la salutaj vortoj, kiujn vi
turnis al admiralo, kiun la caro komisiis redoni la
Kronshtatan viziton. Che via alta influo, kiun vi
ghuas, viaj vortoj karakterizas la veran signifon de
belegaj pacaj solenoj, festataj kun tia
mirinda unuanimeco, lojalo kaj purkoreco."
Tiel same per nenio pravigata aludo je paco
trovighas en la parolado de 1' franca Prezidanto.
"La amkatenoj, kunligantaj Rusion kaj
Francion", li diris, "kaj antau du jaroj
firmigitaj per kortushantaj manifestacioj, kies
objekto estis nia shiparo en Kronshtato, kun chiu
tago farighas pli intima, kaj la honesta intershangho
de niaj amikaj sentoj devas entuziasmigi chiujn
tiujn, por kiuj estas kara la bonfaro de paco,
konfido kaj sendanghereco", ktp.
En unu kaj en alia parolado tute neatendite kaj
sen ia motivo oni parolas pri bonfaroj de paco kaj
pri pacaj solenajhoj.
Tio sama trovighas ankau en la telegramoj, kiujn
intershanghis rusa Imperiestro kaj franca Prezidanto.
Rusa Imperiestro telegrafas:
"En momento, kiam la rusa eskadro forlasas
Francion, mia koro devigas min esprimi al vi, kiel mi
estas kortushita kaj danka por la varma kaj belega
akcepto, kiun mia shiparo trovis chie sur franca
tero. La atestoj de viva simpatio, kiuj manifestighis
ankorau unufoje kun tia elokvento, aldonos novan
chenon altiuj, kiuj unuigas la du landojn, kaj
kunhelpos, mi esperas, al fortikigo de ghenerala
paco, objekto de viaj penadoj kaj de viaj konstantaj
deziroj", ktp.
La franca Prezidanto en sia responda telegramo
diras:
"La depeshon, por kiu mi dankas vian moshton,
mi ricevis, kiam mi forlasis Tulonon por reveni
Parizon. La bela eskadro, sur kiu mi havis la
kontenton saluti la rusan flagon en franca akvaro, la
kora akcepto, kiun viaj bravaj maristoj renkontis
chie en Francio, unu plian fojon atestas pri sincera
simpatio, kiu unuigas niajn du landojn. Samtempe ili
atestas pri profunda konfido je bonfara influo, kiun
povas efiki kune du grandaj nacioj sindonaj al
pacafero."
Denove en ambau telegramoj tute nekonvene estas
aludita paco, havanta nenion komunan kun la festoj de
maristoj.
Estas neniu parolado, neniu artikolo, en kiu oni
ne parolus, ke la celo de tiuj chiuj orgioj estas
paco de Europo. Dum tagmangho, kiun donas la
reprezentantoj de rusa gazetaro, chiuj parolas pri
paco. S-ro Zola, kiu antau nelonge skribis, ke la
milito estas necesa kaj ech utila, kaj s-ro Voque,
kiu ne unufoje gazete eldiradis tion saman, ne
parolas ech vorton pri milito, sed parolas nur pri
paco. La kunsidoj de parlamentoj komencighas per
paroladoj pri pasintaj festoj; la oratoroj certigas,
ke tiuj festoj estas proklamo de paco al Europo.
Simile, kiel homo, veninta en pacan societon kaj
fervore che chiu okazo penanta kredigi la
cheestantojn, ke li tute ne havas intencon elbati la
dentojn al iu ajn, subbatadi la okulojn kaj rompadi
la manojn, sed intencas nur pace pasigi vesperon.
"Neniu ja pridubas tion", oni volas diri al
li. "Se vi tamen havas tiajn abomenajn
intencojn, almenau ne ekkuraghu paroli pri ili."
En multaj artikoloj skribitaj pri festoj ech klare
kaj naive estis elparolata la kontento, ke dum la
festoj neniu eldiris tion, kion tacitu consensu estis
decidite kashi de chiuj, kaj ke nur unu ne singarda
homo, tuj forigita de polico, ekkriis tion, kion
chiuj pensis, nome: a bas l'Allemagne!
Tiel la infanoj iafoje estas tiel ghojaj, ke ili
kashis sian petolon, sed la ghojo perhhdas ilin.
Kaj kial tiel ghoji, ke neniu diris pri milito, se
ni vere ne pensas pri ghi?
V
Neniu pensas pri milito, sed nur miliardoj estas
elspezataj por militaj preparoj kaj milionoj da homoj
staras che pafilo en Rusio kaj Francio.
"Sed tio estas farata por garantii pacon. Si
vis pacem para bellum. (Se vi volas pacon,
preparu militon) (*). L'empire c'est la paix, la
republique c'est la paix. (La imperio estas paco,
la respubliko estas paco.)
Sed se estas tiel, kial do che ni en Rusio ne nur
en chiuj jhurnaloj kaj gazetoj, eldonataj por tiel
nomataj kleraj homoj, estas elmontrataj la strategiaj
profitoj de nia alianco kun Francio por la militkazo
kontrau Germanio, sed ech en Kamparana Sendito, gazeto
eldonata de rusa registaro por popolo, estas
inspirata al tiu malfelicha, de registaro trompita
popolo, ke "amiki kun Francio ankau por Rusio
estas utila kaj profita, char se spite de espero la
nomitaj shtatoj (Germanio, Austrio, Italio)
decidighus rompi la pacon kun Rusio, kvankam ghi kun
Dia helpo ankau sola povus defendi sin kaj
kontraustari al tre potenca malamika alianco, tio
estus ne facila, kaj por sukcesa batalado estus
necesaj grandaj oferoj kaj perdoj", ktp. (Katnpara
Sendito, 1893, N° 43.)
Kaj kial en chiuj francaj gimnazioj la historio
estas instruata lau lernolibro, verkita de s-ro
Lavisse, 21-a eldono, 1889, en kiu trovighas jeno :
"Post kiam la ribelo de Komuno estis venkita,
en Francio ne estis plu ribelata. Tuj post la milito
ghi dedichis sin al laboro. Ghi pagis al Germanio sen
malfacilo la grandegan kontribucion de kvin
miliardoj. Sed Francio perdis sian militan laudon
dum la jaro 1870. Ghi perdis parton de sia teritorio.
Pli ol unu kaj duono milionoj da homoj, kiuj loghis
en departementoj Haut-Rhin, Bas-Rhin kaj Moselle,
kaj kiuj estis bonaj Francoj, estis devigataj
farighi Germanoj. Ili ne submetighis al sia sorto.
Ili abomenas Germanojn ; ili chiam esperas refarighi
Francoj. Sed Germanio tenas sian konkerajhon, kaj tio
estas granda lando, kies chiuj loghantoj sincere amas
sian patrujon, kaj kies soldatoj estas bravaj,
disciplinitaj. Por repreni de Germanio tion, kio
estas de ni prenita, ni devas esti bonaj civitanoj
kaj bonaj soldatoj. Por farighi bonaj soldatoj, vi
devas lerni kompreni la historion de Francio.
Historio de Francio montras al ni, ke en nia lando la
filoj chiam venghis la malsukceson de siaj patroj. La
Francoj, samtempuloj de Karlo VII, venghis siajn
patrojn, venkitajn che Crecy, che Poitiers,
che Aqtncourt... Kaj por vi, — infanoj
edukataj nun en niaj lernejoj, — tasko estas venghi
viajn patrojn, venkitajn che Sedan kaj Metz.
Tio estas via devo, granda devo de via vivo. Vi
devas pensi pri tio chiam... ", ktp.
Sur malsupra parto de 1' pagho trovighas vico da
demandoj, konformaj al la paragrafoj. La demandoj
estas jenaj : " Kion perdis Francio, perdante
partojn de sia teritorio? Kiom da Francoj farighis
Germanoj che perdo de tiu teritorio? Chu tiuj Francoj
amas Germanion? Kion ni devas fari por iam repreni la
forpreniton de ni per Germanio?... "
Krom tio estas ankorau "Pripenso pri la
libro VII", kie trovighas, ke "la infanoj
de Francio devas memori pri niaj malvenkoj en la jaro
1870", ke "ili devas senti en sia koro la
pezon de tiu rememoro", kaj ke "tiu
rememoro ne devas ilin malkuraghigi: ghi devas kontraue
veki en ili kuraghon ".
Tial se ech en oficialaj paroladoj oni tre
persiste parolas pri paco, al popolo, al junaj
generacioj kaj ghenerale al chiuj Rusoj kaj Francoj
kashite senflankighe estas inspirata la neceso,
rajto, profito kaj ech heroeco de milito.
"Ni ne pensas pri milito. Ni nur zorgas pri
paco."
Oni volas demandi : qui, diable, trompet-on
ici? (kiun, diablo, oni trompas tie chi?), se oni
devus tion demandi, kaj ne estus tre evidente, kiu
estas tiu malfelicha trompito.
La trompito estas tiu sama eterne trompata
malsagha laboranta popolo, tiu sama, kiu per siaj
kalozaj manoj konstruis tiujn shipojn, fortikajhojn,
arsenalojn, kazematojn, pafilegojn, vaporshipojn,
havenojn, pontojn kaj chiujn palacojn, salonegojn,
estradojn kaj triumfajn pordojn, kompostis kaj presis
chiujn tiujn gazetojn kaj librojn, akiris kaj
alveturigis ciujn chi fazanojn, hortulanojn, ostrojn
kaj vinojn, kiujn manghas kaj trinkas chiuj chi de
tiu sama popolo elnutritaj, edukitaj kaj subtenataj
homoj, kiuj trompante ghin, preparas al ghi la plej
terurajn mizerojn ; chiam tiu sama bonanima malsagha
popolo, kiu elstarigante siajn sanajn blankajn
dentojn infane oscedas, naive ghojante je diversaj
ornamitaj admiraloj kaj prezidantoj, je de vento
blovataj flagoj kaj fajrajhoj, je tondranta muziko,
kaj kiu ne havos tempon por returnighi, kiam estos
plu nek admiraloj, nek prezidantoj, nek fiagoj, nek
muziko, sed estos nur malseka dezerta kampo,
malvarmo, malsato, enuo, antaue mortiganta malamiko,
malantaue neforpermesanta estraro, sango, vundoj,
suferoj, putrighantaj kadavroj kaj sensenca vana
morto.
Kaj homoj, tiaj samaj, kiel tiuj, kiuj nun
festenas en Tulono kaj Parizo, sidos post bona
tagmangho kun neeltrinkitaj glasoj da vino, kun
cigaro en la dentoj, en nigra lana tendo kaj per
pingloj distingos sur karto tiujn lokojn, kie oni
bezonas lasi tiom da el tiu sama popolo konsistanta
pafilegviando por preni tiun chi au tiun
fortikajheton au por akiri tiun au alian rubandon
au rangon.
VI
"Sed estas nenio simila, kaj estas neniaj
militaj intencoj", oni respondas al ni post tio.
"Estas nur, ke du popoloj sentantaj reciprokan
simpation, elmontras tion unu al alia. Kia
malbonajho, se la reprezentantoj de amika nacio estis
akceptitaj kun aparta soleno kaj honorado de
reprezentantoj de alia popolo? Kia malbonajho, se ech
allasi, ke la alianco povas havi signifon de
sindefendo kontrau pacon de Europo minacanta
danghera najbaro?"
Malbona estas tio, ke chio tio estas plej evidenta
kaj impertinenta, per nenio pravigata malbona
mensogo. Mensogo estas tiu subite aperinta ekskluziva
amo de Rusoj al Francoj, kaj de Francoj al Rusoj; kaj
mensogo estas sub tio suspektata nia neamo al
Germanoj. Kaj ankorau pli granda mensogo estas tio,
ke la celo de chiuj tiuj malkonvenaj kaj malsaghaj
orgioj estas kvazaua subteno de europa paco.
Ni chiuj scias, ke nek antaue, nek nun ni sentas
ian apartan amon al Francoj, tiel same, ke ni nek
antaue, nek nun sentis au sentas malamon kontrau
Germanoj.
Oni diras al ni, ke Germanio havas iajn intencojn
kontrau Rusio, ke la triobla alianco minacas la
europan pacon kaj nin, kaj ke nia alianco kun
Francio ekvilibrigas la fortojn kaj tial certigas la
pacon. Sed tiu certigo estas ja tiel evidente
malsagha, ke la konscienco ne permesas serioze ghin
rebati. Char por ke tio estu vera, t. e. por ke la
alianco certigu la pacon, estas necese ke la fortoj
estu matematike egalaj. Se la supereco nun trovighas
sur la franco-rusa flanko, la danghero restas la
sama. Ech pli granda: char se estis danghere, ke
Vilhelmo, estranta la europan aliancon, rompos la
pacon, estas ankorau pli danghere, ke Francio, tiu,
kiu ne povas pacighi pri la perdo de siaj provincoj,
faros tion. La triobla alianco nomis sin do ligo de
paco, kaj por ni ghi estis ligo de milito. Tiel same
nun la franco-rusa alianco ne povas esti konsiderata
aliel ol kiel ligo de milito, kiu ghi ankau estas
fakte.
Kaj plue, se la paco dependas de la ekvilibro
inter la fortoj, kiel oni difinos tiujn unuojn, inter
kiuj estas necese starigi ekvilibron? Nun la Angloj
diras, ke la alianco inter Francio kaj Rusio minacas
ilin, kaj tial por ili estas necese starigi novan
aliancon, kaj inter kiom da unuoj de aliancoj devas
esti dividita Europo por ke estighu ekvilibro? Se do
estas tiel, tiam en chiu societo de homoj la homo pli
forta ol alia estas jam danghero, kaj ceteraj devas
aliancighi por kontraustari al li.
Oni demandas: "Kia malbonajho, se Francio kaj
Rusio esprimis siajn reciprokajn simpatiojn por
certigi pacon?"
Malbono estas, ke tio estas mensogo, kaj la
mensogo neniam estas dirata kaj neniam preterpasas
nepunita.
Diablo estas la hommortiganto kaj patro de
mensogo. Kaj la mensogo chiam kondukas al hommortigo.
Kaj en chi tiu okazo tio estas pli evidenta, ol iam
ajn.
Do tiel same, kiel nun, tiel ankau antau turka
milito subite kvazau ekflamis amo de ni, Rusoj, al
iaj fratoj Slavoj, kiujn neniu konis dum jarcentoj,
dum Germanoj, Francoj, Angloj chiam estis kaj dauras
esti nekompareble pli proksimaj kaj parencaj ol iaj
Montenegranoj, Serboj, Bulgaroj. Komencighis tiaj
samaj ghojoj, akceptoj, festoj ekscititaj de
Aksakovoj kaj Katkovoj, kiujn oni rememoras nun en
Parizo kiel modelojn de patriotismo. Tiam kiel nun
oni parolis nur pri la reciproka subite ekbrulinta amo
inter Rusoj kaj Slavoj. Komence tiel same, kiel nun
en Parizo, tiam en Moskvo oni manghis, trinkis,
parolis unu al alia sensencajhojn, estis kortushataj
je siaj altaj sentoj, parolis pri la unuigho kaj
paco, kaj prisilentis la chefajhon — pri la
intencoj kontrau Turkio. La gazetoj disblovadis la
ekscitighon; en la ludo iom post iom eniris la
registaro. Levighis Serbio. Komencighis diplomataj
notoj, duonoficialaj artikoloj; la gazetoj chiam pli
kaj pli mensogis, elpensadis, ekscitighadis kaj
finighis per tio, ke Aleksandro II, vere ne volinta
la militon, devis konsenti je ghi, kaj farighis tio,
kion ni scias: la pereo de centmiloj da senkulpaj
homoj kaj la bestigho kaj malsaghigho de milionoj.
Tio, kio okazis en Tulono kaj Parizo kaj nun plue
farighas en gazetoj, evidente kondukas al tio sama
au pli terura mizero. Tiel same komence sub la sonoj
de "Dio gardu caron" kaj
"Marsejezo" diversaj generaloj kaj
ministroj trinkos por Francio, Rusio, por diversaj
regimentoj, armeoj kaj shiparoj, presos sian
mensogadon gazetoj; la senlabora amaso da richaj
homoj, ne sciantaj kiel uzi sian tempon kaj monon,
babilados patriotajn paroladojn disblovante la
malamon al Germanio, kaj kiom ajn pacema estu
Aleksandro III, la kondichoj farighos tiaj, ke li ne
povos rifuzi militon, kiun postulos chiuj lin chirkauantaj,
chiuj gazetoj kaj kiel tio chiam shajnas — la
ghenerala opinio de tuta popolo. Kaj ne ekhavos ni
tempon por rerigardi, kiam sur la paghoj de gazetoj
aperos kutima, malbonon promesanta sensenca proklamo:
"Per Dia favoro ni, plej autokrata granda
Imperiestro de tuta Rusio, pola caro, grandduko de
Finlando k. c. k. c, deklaras al chiuj niaj fidelaj
regatoj, ke por la bono de tiuj konfiditaj al ni de
Dio amataj niaj regatoj ni konsideras nian devon
antau Dio sendi ilin al mortigado. Kun ili Dio",
ktp.
Oni eksonorigos la sonorilojn, vestighos en orajn
sakojn la longharaj homoj kaj ekkomencos preghi por
mortigado. Kaj komencighos denove la malnova, jam
longe konata terura afero.
Ekmovighos sub aspekto de patriotismo ekscitantaj
homojn al malamo kaj mortigado gazetistoj, ghojante
pri tio, ke ili ricevos duoblan profiton. Agemighos
ghoje industriistoj, komercistoj, liverantoj al
armeoj, atendante la duoblajn profitojn. Ekmovighos
diversspecaj oficistoj, antauvidante la eblon shteli
pli multe ol ili shtelas ordinare. Ekmovighos la
militistaj estraroj, ricevantaj la duoblajn salajron
kaj porciojn kaj esperatendantaj por la mortigo de
homoj diversajn de ili alte shatatajn ludajhetojn:
rubandojn, krucojn, galonojn, stelojn. Ekmovighos la
senlaboraj sinjoroj kaj sinjorinoj, antaue
anoncantaj sin por la Rugha Kruco, pretigantaj sin
bandaghi tiujn, kiujn mortigos iliaj edzoj kaj
fratoj, imagante al si, ke ili faras per tio plej
kristanan aferon.
Kaj surdigante en sia animo la malesperon per
kantoj, malchasto kaj brando, ekmarshos la deshiritaj
de paca laboro, de siaj edzinoj, patrinoj, infanoj
homoj, centmiloj da simplaj bonaj homoj kun la iloj
de mortigo en manoj tien, kien oni ilin pelos. Ili
marshos, frostos, malsatos, malsanos, mortos de
malsanoj, kaj fine venos al tiu loko, kie oni
ekkomencos mortigi ilin po miloj, kaj ili mortigos po
miloj, ne sciante mem kial, homojn, kiujn ili neniam
vidis, kiuj faris al ili nenion kaj povas fari nenion
malbonan.
Kaj kiam estighos tiom da malsanuloj, vunditoj kaj
mortigitoj, ke estos neniu por ilin kolekti, kaj kiam
aero estos tiel infektita per tiu putranta
pafilegviando, ke farighos malagrable ech al la
estraro, tiam estos halto por iom da tempo, iel ajn
oni kolektos la vunditojn, kunveturigos, kunmetos en
amason ien ajn la malsanulojn, kaj la mortigitojn
enterigos, supershutos ilin per kalko, kaj denove
kondukos la tutan amason el trompitoj pluen, kaj
kondukos ilin tiel tiom longe, ghis tio enuigos
tiujn, kiuj elpensis ghin, au ghis tiuj, al kiuj tio
estis necesa, ricevos chion, kio estis al ili necesa.
Kaj denove sovaghighos, kruelighos, bestighos la
homoj kaj malpliighos en mondo la amo, kaj
komencighinta kristanigho de l' homaro denove
retirighos por jardekoj au -centoj. Kaj denove tiuj
homoj, al kiuj tio estas profita, kun konvinko
parolos, ke se estis milito, tio signifas, ke ghi
estas necesa, kaj denove oni preparos por tio la
estontajn generaciojn, de infaneco malmoraligante
ilin.
* Rim. de l' trad. ; Certe
ni rigardus kiel frenezulon tiun, kiu konsilus per
flamo estingi bruladon, per malpurajho forlavi
makulon, per veneno resanigi malsanulon au per
mortbato reveki mortinton. Chu malplia frenezo estas
por certigi pacon proponi militpreparadon? Kaj tamen
la homoj, kiuj en siaj ceteraj vivdemandoj estas tiel
prudentaj, ne vidas la frenezon de tiu propono. Kiu
ne vidas la nunan mondkatastrofon kaj ne komprenas
ghin, tiu estas malespere blinda. Sed kiu povas
liberigi sin de tradicia pensmaniero kaj kapablas
memstare pensi, devus ekvidi, kian pacon preparis al
ni tiuj sofistoj-mensoguloj, kaj chiun elparolantan
tiun achan frazon devus rigardi kiel mizeran
trompiton au trompanton.