3.6. Aliaj
kritikoj
3.6.1. "Zamenhof
laboris kun rapideco, per metodoj pli empiriaj ol
la niaj" (Burney).
* * *
La "letero pri la deveno de
Esperanto", (*) kiun Zamenhof
skribis al N. Borovko, montras kiom da tempo li
konsumis por la kreado de la Internacia Lingvo. Eri
tiu dokumento li citas au subkomprenigas la jenajn
jarojn en kiuj okazis gravaj faktoj por lia
entrepreno:
1875: li ekstudas la anglan
lingvon;
1877: li atentas la surskribojn Shvejcarskaja
("Pordistejo") kaj Konditorskaja
("Sukerajhejo");
05-12-1878: festo pro naskigho de
lia "lingwe uniwersala";
1879-1885: perfektigado kaj provado
de la lingvo.
Se oni ekskludas la jarojn 1875-76,
dum kiuj la ellaborado de la lingvo estis pli mensa
ol praktika, kaj oni prenas la jaron 1877 kiel la
deirpunkton de lia lingva konstruado, oni alvenas al
la konkludo, ke Zamenhof laboris minimume 9 jarojn
por la kreado de Esperanto.
Pri empirio estas oportune
transskribi la konsiderojn prezentitajn de la Imperia
Akademio de Vieno, pri la demando je elekto de la
internacia lingvo:
"Al ni shajnas ke, se
oni solvu la demandon, tiun solvon oni trovos sur la
ghis nun irita vojo da empirio, t. e. per raciaj
provoj kaj zorga adaptigho al la realaj bezonoj, pli
ghuste ol per teoria esplorado" (el la
libro "Leteroj de L. L. Zamenhof", prezentado
kaj komentado de G. Waringhien, 2-a volumo, p. 196).
* * *
3.6.2. "Zamenhof mem intencis
reformi Esperanton, sed li ne sukoesis pro la
konservativemo de la adeptoj."
* * *
La vero estas, ke Zamenhof ne
prezentis propravole proponojn por reformi
Esperanton, sed premite de kelkaj adeptoj tro
insistemaj, kaj por savi de ruinigho la movadon kaj
la ideon mem pri internacia lingvo. Tio okazis en
1894 kaj en 1906.
Feliche por li kaj por Esperanto,
la reformoj ne prosperis.
En la jhus citita libro de prof. G.
Waringhien oni povas abunde informighi pri la
reformproponoj kaj la sinteno de Zamenhof che ili.
* * *
3.6.3. "Nek la
Fundamento, nek la verkaro de Zamenhof, nek la
"laboroj" de la Akademio kun Lingva
Komitato, nek iu alia institucio — formulis la
principojn de Esperanto" (Stojan).
* * *
Ni malkonsentas kun la kritikinto.
Lau ni la principoj de Esperanto estas klare
esprimitaj en la "antauparolo" al la
Fundamento, lau jene: a) tri verkoj estas rigardataj
kiel fundamento de Esperanto: 1 —
la 16-regula gramatiko; 2 — la "Universala
Vortaro"; 3 — la "Ekzercaro"; b)
havante la karakteron de fundamento, la tri verkoj
devas antau chio esti netusheblaj;
c) la netushebleco de la Fundamento garantios, ke la
plibonighado kaj perfektighado de la lingvo
farighados ne per arbitra, interbatala kaj ruiniga
rompado kaj shanghado, ne per nuligado au
sentaugigado de la ghisnuna literaturo, sed per vojo
natura, senkonfuza kaj sendanghera. Alivorte, la
neologismoj vivos flanke de la malnovaj formoj, kiuj
ne perdos sian valoron, sed, samkiel okazas en la
naciaj lingvoj, iom post iom arkaikighos.
Tiuj tre klaraj kaj oportunaj
principoj klarigas, kial Esperanto plibonighis kaj
senchese richighas, discipline kaj sen rompo de sia
unueco.
* * *
3.6.4. "La
Esperanta akademio preferis nenion fari ol...
erari! Jen kial, post 30-jara senerara funkciado,
ni ankorau ne havas regulon pri la artikolo, pri
la akuzativo, pri -ata, -ita, kaj m. a."
(Stojan).
* * *
La konservativemo de la akademioj
estas universala kaj normala fakto. Jam en la komenco
de la nuna jarcento skribis Bourlet: "La
Akademio devas esti antau chio konservativema. Tio
estas evidente necesa. Se ghi prenus sur sin
enkonduki "a priori" en Esperanton novajn
vortojn, novajn formojn, novajn sufiksojn au
prefiksojn, ech se ghi nur iom facilanime tro rapide
oficialigus novajhojn troveblajn en nia literaturo,
sed ne sufiche elprovitajn, ghi riskus esti devigata
nuligi siajn proprajn dekretojn, konstati, ke ghi
eraris; kaj, tiel, ghi baldau kompromitus sian tutan
autoritatecon. La Akademio devas do nepre esti tre
singardema. Tiuj, kiuj plendas, ke ghi ne sufiche
laboras, estas malpravaj. Pli bone estas, ke la
Akademio faru malmulton, sed bonon, ol ghi faru
multegon, sed malbonon" (el la libro
"Monumento de Carlo Bourlet", Artikoloj el
"La Revuo" elektitaj de Ismael Gomes Braga,
Livraria da Federacao E. Braslleira, Rio de Janeiito,
1940, p. 6).
Kaj en la p. 7 de la citita verko
oni legas: "Estas interkonsentite, ke la
Akademio devas neniel iniciati, sed nur konstati kaj
kontroli, ke tiu iniciato devas aparteni al
privatuloj."
Stojan asertis, ke ni ankorau ne
havas regulon pri multaj gramatikajhoj. Kia stranga
aserto! Se tio estus vera, kiel klarigi, ke la
kritikinto uzis senerare en sia verko la artikolon,
la akuzativon, la participojn ktp., montrante veran
majstrecon en la uzo de Esperanto?
La vero estas, ke kelkaj gramatikaj
duboj povas okazi en la menso de komencantoj, samkiel
che la studado de iu ajn nacia lingvo; sed por
orienti sin en la uzado de la Internacia Lingvo, la
progresintoj facile renkontas vastegan materialon.
Kaj en tiu materialo, gravan rolon ludas la Komunikoj
de la Akademio, el kiuj, por ekzemplo, ni sube
transskribas la publikigitan je la 4-a de Februaro
1974:
AKADEMIO DE
ESPERANTO
KOMUNIKO
Daurigante sian pretigon de la 8-a
Oficiala Aldono al la Universala Vortaro kaj de la
"Baza Oficiala Radikaro", kiujn mi esperas
povi publikigi baldau en dua kajero de la "Aktoj
de la Akademio", la Akademio jam vochdonis pri
du gravaj punktoj, kaj alvenis al decidoj jenaj:
1.° — La Akademio, post vastaj
internaj diskutoj, malkonsilas la uzadon de la
prepozicio "po" por esprimi la rilaton
indikitan per la frakci-streko en esprimoj kiel 30
km/h kaj similaj, kiel rektan eraron kontrau la
ghusta signifo de tiu prepozicio, difinita de
Zamenhof en unu Lingva Resporido.
Manke de specifa prepozicio por tia
uzado, la Akademio lasas liberecon al fakuloj elekti
inter la prepozicioj "en", "je",
"por", au "sur", lau la
cirkonstancoj, au uzi adverban formon, kiel "30
kilometroj(n) hore".
2.° — La Akademio, konsiderante,
ke la Lingva Komitato, kiam ghi en 1922 malkonsilis
la endondukon de la sufikso "-io" por formi
landnomojn, bazis sian decidon sur la konstato de la
tiama uzado;
konstatante, ke nuntempe, malgrau
tiu oficiala malkonsilo, la uzado de tiu sufikso
"-io" ne malkreskis, ssd male disvastighis;
memorante la vojon, indikitan de
Zamenhof en la Antauparolo al la Fundamento por
ebligi senrompan evoluon de la lingvo, kaj
konsistantan en la propono de formo nova, uzebla
paralele kun la malnova formo;
opinias, ke la okazo de la sufikso
"-io" apud la fundamenta "ujo"
por ricevi pli internaciajn formojn de landnomoj
estas ghusta apliko de tiu Zamenhofa uzado;
kaj, nuligante la antauan
malkonsilon de la Lingva Komitato, sed ne shanghante
ghin al rekomendo, lasas al la ghenerala uzado libere
decidi pri la veriko de la pli internacia formo.
Vitry, la 4-an de Februaro 1974, G.
Waringhien, Prezidanto de la Akademio.
NOTO
La Direktoro de la Sekcio pri
Gramatiko de la Akademio, en akordo kun la
Prezidanto, atentigas redaktorojn de gazetoj,
autorojn kaj ghenerale chiujn uzantojn de Esperanto
pri jenaj chiam pli disvastighintaj eraroj:
a) Oni skribu "ekde" au
"eke de", sed ne "ek de" en du
vortoj, char "ek" estas tie uzata prefikse
au adverbe, sed ne kiel interjekcio;
b) Oni ne uzu "dank em
a", kiam ne temas pri konstanta emo al danko,
sed pri momenta manifestigho de danko pro konkreta
servo.
c) Oni ne konfuzu
"kompensi" kun "rekompenci":
"Kompensi": havigi (al
iu) ion egalvaloran pro suferita perdo, profito, au
farita peno.
"Rekompenci": montri sian
kontentecon pri ies meritoj per vortoj, faroj au
donacoj (kvankam bona ago ofte rekompencas la
farinton propramove per sano, felicho, kontenteco,
interna paco). "Rekompenci" estas preskau
chiam "malpuni".
(*) Oni konsultu la
verkon "Historio de la lingvo Esperanto. Deveno
kaj komenco, 1887-1900", de Edmond Privat, p-oj
22-31.